De foto van "de Velser Affaire"

De titel van dit "oorlogsboek" zou kunnen suggereren dat het gaat over een zaak van lokaal belang. Maar die schijn bedriegt; in de jaren na de oorlog hebben ook landelijke kranten vol gestaan over dit onderwerp. Zelfs in de zeventiger jaren speelde deze zaak weer op. Eén van de oorzaken van de vele polemieken rond deze affaire is de neiging om mensen in hokjes te willen plaatsen. In dit geval gaat het dan over de hokjes 'goed' en 'fout' tijdens de 2e wereldoorlog. Dit boek toont aan dat er nogal wat nuances zijn. Het gaat vaak over justitiële ambtenaren, die zich om een variëteit van redenen de eerste oorlogsjaren voegden naar wat de Duitse bezetter van hen eiste. Diezelfde mensen bleken in een later stadium deel uit te maken van de door de regering in Londen geïnstigeerde Binnenlandse Strijdkrachten terwijl ze na de oorlog ook nog op posities kwamen om anderen te be- en zelfs te veroordelen. Daar doorheen speelden veronderstelde complotten van al dan niet communistische verzetsmensen over geheime wapenopslagplaatsen. Die zouden bedoeld zijn om de Nederlandse samenleving na de oorlog om te vormen van een toch wat conservatief en confessioneel georganiseerd land in een socialistisch/ communistisch arbeidersparadijs. Tijdens de oorlog bestond al de nodige rivaliteit tussen diverse verzetsgroepen/organisaties die slechts met moeite tot samenwerking bereid gevonden werden. In de eerste jaren na de oorlog was dat al niet veel beter. Kort en goed, een intrigerend boek door historicus Bas von Benda-Beckmann die probeert om op basis van gedegen archiefonderzoek zoveel jaren na dato tot een beredeneerd oordeel over deze affaire te komen. Zeer interessant! Maar de inhoud van dit boek is niet het onderwerp van dit blog. Wat dan wel?

Ik werd eigenlijk getroffen door de omslagfoto die op mij een nogal desolate indruk maakte. Duidelijk een gehavend woongebied, maar waar precies? De ondertitel van het boek in aanmerking nemend, zal het wel een oorlogssituatie zijn. Het is niet ongebruikelijk dat een omslagfoto elders in een boek van enige toelichting wordt voorzien. Maar dat is hier achterwege gebleven. Dus vragen als wie de fotograaf is, wanneer en waar de foto is gemaakt en wat die auto daar doet, al die vragen blijven onbeantwoord. Dus daarom zelf maar op onderzoek gegaan.

De foto

Wat is er allemaal te zien op deze foto (die doorloopt op de rug en de achterkant van het boek)? Op de linker gevel zijn de woorden 'hotel restaurant' leesbaar en om de hoek (op de achtercover) ook het woord 'pension'. 

De hele foto met het woord 
'pension' zichtbaar

Er zijn kenmerkende details van gebouwen zoals de gemetselde letter W onder de dakrand van het gebouw rechts. Zeker aan de linkerkant van de straat, maar zo te zien ook rechts, lijkt de bebouwing onderbroken te zijn. En aan het eind van de straat is er iets van een toren zichtbaar. Er lijkt sneeuw op straat te liggen, een deel van de stoep links ziet er geveegd uit. En het kenteken van de auto is leesbaar: G-70647.

Om ergens te beginnen neem ik maar aan dat de foto enige binding heeft met de plaatsnaam in de titel van dit boek: Velsen. Daarom in oude adresboeken gezocht naar hotels in die plaats. Die zijn er maar voornamelijk in IJmuiden dat ook tot de gemeente Velsen blijkt te behoren. Daaronder hotel-pension Prins Bernhard aan het Willemsplein 1), hotel Nommer Eén in de Kanaalstraat en hotel-restaurant Augusta in de Oranjestraat. Vervolgens in beeldbanken gekeken of er ook afbeeldingen van deze hotels bestaan die herkenning kunnen bieden voor het hotel op het boekomslag. En ja hoor, bij de Historische Vereniging Velsen is het bingo. Daar vind ik onderstaande kaart.

Hotel Augusta in IJmuiden, begin 20e eeuw

Hoewel op deze kaart de tekst 'hotel-restaurant' nog ontbreekt zijn de decoraties boven de ramen en de gemetselde W op het gebouw aan de overkant duidelijk herkenbaar. En die herkenning is er nog steeds wanneer we het hedendaagse Google Streetview bekijken. In de geraadpleegde adresboeken staat dat het hotel gelegen is aan de Oranjestraat 28. 

Neptunusstraat...

...hoek Oranjestraat

Alle gebouwkenmerken zijn na meer dan 100 jaar nog steeds aanwezig. Zie b.v. de samenstelling van de halfronde raampartij boven het grote venster (Neptunusstraat). Ook het boorgat in de betonnen rand net boven straatniveau is op het achtercover zichtbaar. Dus geen twijfel dat hotel Augusta op de omslag van het boek is afgebeeld. Nu nog de foto zelf, waar kom die vandaan? Niet uit het Velsense archief maar regionale archieven hebben meestal ook wel een beeldbank. Zo ook het Noord-Hollands Archief (NHA) en daar trof ik onderstaande foto aan.

Het kruispunt Oranjestraat-Neptunusstraat (rechts: v/h Bloemstraat)

Voor het omslag heeft men de foto aan beide zijden wat "ingekort" waardoor het niet meer bestaande Café Spoorzicht uit beeld is verdwenen. Vaak zullen fotografen voor dit soort "verminkingen" geen toestemming geven. Maar op deze foto rusten geen auteursrechten omdat de fotograaf onbekend is 2). Het archief dateert de foto op 1945. Dat is heel goed mogelijk omdat de verderop gelegen zijstraten van de Oranjestraat, zoals de Prins Hendrik- en de Kanaalstraat, verdwenen zijn. Voor zover niet opgeofferd aan het creëren van schootsveld voor de Duitse kustverdediging (Atlantikwall) zijn de huizen in die straten verwoest als gevolg van twee geallieerde bombardementen op 26 maart en 24 augustus 1944. Met zoveel Duitse verdedigingswerken was 'Festung IJmuiden' een populair doel van de RAF.

De datering van de foto, 1945, is misschien nog wel iets te preciseren. Niet alleen op de voorgrond lijkt er nogal wat sneeuw te liggen, ook voor de gebouwen aan het eind van de Oranjestraat lijken grote hopen sneeuw aanwezig, zie de rode pijl in onderstaande uitsnede.

In de winter van 1945/46 is er nauwelijks sneeuw gevallen in Nederland, daar zijn tenminste geen rapporten over. Wel strenge vorst en serieuze sneeuwval in januari 1945 (hongerwinter). Op veel plaatsen heeft het langdurig gesneeuwd, er wordt gesproken van 14 dagen met wel 40 cm sneeuw. Als dat waar is voor IJmuiden, dan moet deze foto eind januari, begin februari 1945 gemaakt zijn. Er is nog een reden waarom deze foto begin 1945 genomen zou kunnen zijn. Maar daar kom ik nog op terug.

In de uitsnede is ook het kenteken van de auto goed leesbaar: G-70647. De G geeft aan dat de eigenaar in Noord-Holland woont. Als deze foto inderdaad begin 1945 is gemaakt, dan vraag je je onwillekeurig af wie er dan nog in een auto rond kan/mag rijden. Dat moet wel de een of andere notabele zijn. Gelukkig zijn in het NHA de 'registers van kentekenbewijzen van motorrijtuigen' bewaard gebleven.  

Kenteken G-70647 o.n.v. Jan Hendrik Emck
Dr. D. Bakkerlaan 74, Bloemendaal

De mensen

Wie is dan deze heer Emck die in oorlogstijd nog in een auto kon rondrijden? Zonder Duitse goedkeuring lijkt dat bijna niet mogelijk. Hij moet dan wel een zeer vitale functie hebben bekleed. En dat klopt.

Op 20 aug. 1920 wordt Ir. Jan Hendrick Emck ingeschreven in het bevolkingsregister van de gemeente Haarlemmermeer; zo ook zijn vrouw Alma Anna Bertha Hoffmann, Duitse van geboorte, en hun zoon. Vader staat als 'Directeur G.E.B.' 3) te boek. En die functie vervult hij in de Haarlemmermeer. In de pers wordt hij genoemd als de man die bepaalt waar transformatorhuisjes geplaatst moeten worden, die de bevolking enthousiast maakt voor het nemen van een huisaansluiting en die persoonlijk storingsklachten afhandelt (men belle telefoonnummer 59 in Hoofddorp). Wanneer hij op 27 febr. 1930 zijn auto koopt, woont hij in Bloemendaal; op enig moment daarna verhuist hij een paar kilometer noordwaarts, naar de Laurillardlaan 10 in Santpoort Zuid dat, zoals IJmuiden, ook tot de gemeente Velsen behoort. In Bloemendaal woont het gezin Emck in een fraaie twee-onder-één-kap woning. In Santpoort wordt het een vrijstaande woning.

Laurillardlaan 10, Santpoort-Zuid

Zeker de hele oorlogsperiode woont hij daar. Inmiddels is hij werkzaam bij het PEN, het Provinciaal Electriciteitsbedrijf Noord-Holland. Kennelijk maakt hij ook dienstreizen met een auto van de zaak. Op 10 maart 1941 rijdt hij in de Cornelis Krusemanstraat in Amsterdam een verkeerszuil omver, niet gezien. De politie constateert dat er geen drank in het spel is. De beschadigde auto heeft kenteken G-41956 en staat sinds 1 juni 1938 op naam van het PEN. Tot wanneer Emck de G-70647 in bezit heeft gehad, is niet bekend. In ieder geval lijkt de auto, wel tot aan het eind van de oorlog in het Velsense gebleven te zijn.

Terug naar de foto met de voor hotel Augusta geparkeerde auto. Mogelijk is de man die naar de auto toe loopt ir. Emck. Misschien heeft hij daar wel zijn 56e verjaardag gevierd want Jan Hendrik is op 28 januari 1889 (in Gorinchem) geboren. Dus dat zou zomaar kunnen. Maar het was natuurlijk wel in het hartje van de hongerwinter. Dus veel te eten of te drinken zal er in het hotel niet voorradig zijn geweest, tenzij het hotel op de één of andere manier een speciale positie had. En daar blijkt in een zeker opzicht wel sprake van geweest te zijn.

Zoals zoveel hotels had ook hotel Augusta zalen beschikbaar voor feesten en bijeenkomsten van verenigingen en bedrijven. Dat was, zeker in tijden dat het economisch allemaal wat minder ging, een mogelijkheid om wat extra omzet te genereren. In (lokale) kranten worden vaak aktiviteiten aangekondigd of wordt er verslag van gedaan. Zo ook in dit geval. De zoekterm 'hotel Augusta' onthult er vele maar de meest in het oog springende vergaderingen zijn die die georganiseerd werden door de N.S.B., veelal aangekondigd in 'Volk en Vaderland, weekblad der Nationaal-Socialistische Beweging in Nederland'. Met de wetenschap van nu (misschien ook wel van toen) zou je je kunnen afvragen of zo'n hoteleigenaar daar blij mee was. In dit geval is die vraag bevestigend te beantwoorden. Wanneer je de aanwezigheid van de N.S.B. als pluspuntje in je advertenties opvoert, dan is dat niet omdat je niks met die beweging op hebt.

Uit: Volk en Vaderland, 28-7-1934

Volgens schrijfster Conny Braam 4) werd in het hotel zelfs "de NSB opgericht". Ik neem aan dat zij de lokale kring (afdeling) bedoelt.

Was die eigenaar dan misschien N.S.B.-sympathisant? Dat is heel goed mogelijk maar zijn naam (M.J.H.H.) komt niet voor in het CABR 5). Maar een andere naam wel!

Bij zoeken naar informatie over Hotel Augusta vond ik niet alleen de naam van de huidige eigenaar maar ook die van de vorige. Zijn initialen zijn D.G. Begin 1927 heeft hij het hotel van de hand gedaan en is daarna een slijterij/wijnhandel begonnen in de Kanaalstraat in IJmuiden. Daarnaast maakte hij carrière in de N.S.B. In zijn functie van kringleider IJmuiden woonde hij ook propagandavergaderingen elders bij, in dit geval in 1935 als kringleider op Texel.

Uit: Texelsche Courant, 9-2-1935

Maar ook in IJmuiden was hij in 1934 al aktief, toen nog als groepsleider.

Uit: Volk en Vaderland, 7-4-1934

Het hotel speelde dus wel een rol in de lokale N.S.B., zeker voor de oorlog. Tijdens de oorlog zijn daar geen N.S.B.-bijeenkomsten meer, althans ze staan niet meer aangekondigd in de krant.

Terug naar ir. Jan Hendrik Emck. Heeft hij misschien een rol gespeeld in de IJmuidense N.S.B.? Dat lijkt niet het geval te zijn maar er zijn wel familieleden die na de oorlog onderwerp van onderzoek zijn geweest. Op de eerste plaats is dat zijn uit Duitsland afkomstige vrouw. De PRA 6) in Velsen heeft zich met haar bemoeid. Ook hun zoon heeft de justitiële authoriteiten bezig gehouden en wel de PRA's in Groningen en Velsen én de Procureur Fiscaal te Amsterdam 7). Jan Hendrik had nog een oudere broer die, samen met zijn vrouw is onderzocht door de PRA en de Proc. Fiscaal beide te Amsterdam. De vrouw prijkt ook op een door de PRA opgestelde ledenlijst van de Amsterdamse NSB. 

Overigens is ir. Emck kort na de oorlog op 5-11-1945 overleden. Dus als hij de chauffeur van de auto op de omslagfoto is geweest, en daarop misschien zelf is afgebeeld, dan is de foto vrijwel zeker tijdens de winter van 1944/45 gemaakt. Dit omdat de weinige sneeuw die in de winter van 1945/46 gevallen is, niet voor november 1945 op straat zal zijn beland, al helemaal niet in kustplaats IJmuiden.

De vraag

Samenvattend zou je kunnen zeggen dat de omslagfoto exemplarisch is voor het boek. Zowel rond het hotel als de veronderstelde eigenaar van de auto hangt een zekere N.S.B.-geur. Maar om er nou het labeltje 'goed' of 'fout' op te plakken, dat gaat wat ver. Niettemin vraag ik me af of de schrijver van het boek zich bewust is geweest van de zaken die rondom deze foto gespeeld hebben.

Update 13 juni 2025

Omdat ik ook nog nieuwsgierig ben naar het merk van de auto waarin ir. Emck reed, heb ik die vraag gesteld bij Conam, de Contactgroep Auto en Motorrijwiel Historie. Hun webmaster, Rutger Booy, was zo vriendelijk mijn vraag op hun site te plaatsen. Dus wie een idee heeft...

Noten

1) Kort voor de oorlog heette het hotel nog 'Prins Bernhard' maar dat was kennelijk niet naar de zin van de bezetter. Daarom werd het hotel al snel getooid met de naam van de eigenaar. En werd de logiesprijs verhoogd ;-)

Overigens merkwaardig dat een naam als de Oranjestraat wel de hele oorlog mocht blijven bestaan.

2) Beeldbank Noord-Hollands Archief, 1098 - Beeldcollectie gemeente Velsen, inv.nr. 6687 

3) Gemeentelijk Electrisch Bedrijf

4) Prov. Zeeuwse Courant 8-11-2002

5) Het Nationaal Archief heeft een lijst met namen gepubliceerd van mensen waarvan in het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging een dossier bestaat. Let wel: het bestaan van zo'n dossier zegt niets over verwijtbaar gedrag van betrokkene.

6) Politieke Recherche Afdeling, de opvolger van de POD, de Politieke Opsporingsdienst.

7) De Procureur Fiscaal te Amsterdam was mr. N.J.G. Sikkel, één van de hoofdpersonen in dit boek.

Sepia Saturday 777 - The radio

 

A little over 10 years ago, I wrote a blog so appropriate to this week's prompt that I cannot resist referring to that post again. Please click the link below to discover the truth about the birth of the BBC ;-) https://patmcast.blogspot.com/2014/11/why-bbc-came-into-being.html.

For more revelations, please see the Sepia Saturday site.

Sepia Saturday 771 - Cameras

The prompt of this week reminded me of my early photographic equipment. I remember a simple mirror reflex camera and a movie camera to record our kids' first steps. Since I do not remember discarding them, I started a search in several dark places. And yes, finally, I discovered the subjects of my search among the contents of a dusty cardboard box! It almost brought tears to my eyes. I had not seen them for years. These two cameras recorded our early family life. I am talking about the sixties. In those days, slides were popular, possibly because prints were more expensive? But before slides came into fashion, all our prints were in black and white. Developing those was not my cup of tea. I delivered the film to a nearby camera shop, which then forwarded it to a lab. And then, after waiting a week or so, the prints were ready to be picked up. Finally, you could see the result of your creativity. 

Exa IIb

Apart from an Agfa Clack (or was it the Agfa Box?), this Exa II b was my first 'real' camera. It was intended for 35 mm roll film with 24 or 36 exposures. It was manufactured by Ihagee in Dresden, which is situated in the former DDR (East Germany).  The lenses were interchangeable. Mine was a Jena 1:2,8 lens.

Exa II b with 50 mm Jena lens

At the time, this camera was also exported to the USA. Those models were engraved with the text 'Soviet occupied Germany'. Some habits never change...

I forgot what I paid for my Exa camera. But I do remember the price of the movie camera. It was $ 16,99! The camera was a Japanese product by the name of Hymart. I bought it in a small shop on Broadway, N.Y., during my second service trip for KLM to the USA, early October 1969.

Hymart Super 8 movie camera

I remember the main reason I bought this camera was because of the pistol grip. So the design was fine, but I also recollect that at the time, I experienced the purchase of film as rather expensive. 

Inside my Japanese Hymart

If my memory serves me right, a Kodak Super 8 film pack cost about 50% more than a 36-exposure slide film, also Kodak. But seeing the kids moving on a screen was priceless! 

The difference between these two analog cameras and their today's digital counterparts, is enormous! And I am not talking about making calls with your camera. Nobody thinks twice about that. But if you compare the performance of the lenses, especially in circumstances with bad or no light at all, there is a difference of night and day (no pun intended). 

In any case, I am glad I did not discard both oldies. Maybe, one day, my great-grandchildren will find the box with these two cameras and wonder what they are.

For more wonderful finds, please check the Sepia Saturday site.

The sea gives, the sea takes

Voor een samenvatting in het Nederlands, zie na de Engelse tekst

The fact that the Dutch were neutral during WWI, did not mean that they were not involved. The German invasion of Belgium caused thousands and thousands of people to flee from the country to their northern neighbour. Aircraft of both parties were involved in air fights close to Dutch aerospace. Often they had to make emergency landings or crashed on Dutch soil with subsequent internment of their crews. Also, the North Sea was the theater of acts of war.

One of these acts concerned a clash between English and German warships. On Monday afternoon, 22 January 1917, the VI. Torpedobootsflottille left the German naval port of Wilhelmshafen. The flotilla's flagship was the V69, commanded by corvette captain Max Schultz, who was on board this ship. Their destination was the Belgian port of Zeebrugge. It was freezing weather with temperatures far below zero.

Apparently, the English had gotten wind of the German sailing route. They gathered several warships and positioned those off the coast of Zeeland and near Hoek of Holland. Somehow the Germans managed to avoid the English and slipped through their lines. But just before the breakthrough, one of the English gunboats fired a few lethal grenades onto the V69 seriously wounding the flotilla commander and killing others. Although the ship was heavily damaged, her captain managed to steer her to the neutral port of IJmuiden. 

Img. 1 The V69 in IJmuiden 1].
She looks like a floating scrap heap but eventually she
returned to her homeport Wilhelmshafen.

Upon arrival there appeared to be eight men dead and many wounded crew. Six bodies were buried in IJmuiden, two in Germany and the wounded went to hospitals in IJmuiden and Amsterdam. After having recovered the crew was interned. However, two of them escaped that fate, they went into hiding in IJmuiden. One of them even married an IJmuiden girl.

When I first read this V69 story 2] that last sentence triggered my imagination. I wondered if it was possible to uncover the man's name and that of his IJmuiden wife. Was it possible to find out what became of him? 

Although I knew very little, I assumed he had a German-sounding name. I also knew he got married in IJmuiden in the years after he arrived there. Armed with this 'knowledge' I started looking at available sources such as the population registers and registers with marriage records.

The latter uncovered a likely and only candidate. His name was Wilhelm Hermann Heinrich August Eickhoff and he was a stoker by profession. The surname Eickhoff is not unknown in Holland but his baptized names are typically German.

Img. 2 Marriage Eickhoff x van der Wel
concluded in Velsen on March 18, 1920 3]

In the marriage supplements a.o. his German birth certificate (Herford [D], September 6, 1883) and a sworn translation thereof are included. There is also a letter from the German consul stating that Wilhelm seine Deutsche Reichsangehörigkeit durch Zeitablauf verloren hatte. In other words, he lost his German citizenship (already in 1912) "due to the passage of time". Apparently, he was abroad and did not report back in time to a German embassy indicating he was alive or making a statement that he still appreciated his German citizenship. 

This loss of his citizenship being a fact, the German Navy evidently had no problem with this circumstance.

The marriage certificate also mentions Wilhelm's marriage witness. His name is Antoon Hendrik Roth. Although his last name sounds German, he is Dutch. In a way, he is a colleague of Wilhelm. At one time he served as a stoker in the Dutch Royal Navy.

Wilhelm's wife, Aaltje van der Wel, is a local girl from Velsen of which IJmuiden is a part. Looking at all the 'evidence', I am 99.9% certain that Wilhelm is the anonymous person mentioned in the V69-article. The fact that apart from Wilhelm there are no other qualifying candidates, removes the little hesitance that I might have left.

Still, it would be nice if Wilhelm could be given a face. There is a picture of some of the surviving V69 crew members.

Img. 3 Eight V69 crewmembers and two Dutch troops 1].
Does anyone recognize Wilhelm Eickhoff?

It is far from certain that Wilhelm is pictured here but it is worth a try.

Now that I knew the couples' names, I wondered what the future had in store for them. Initially, there was very little information I could find. Fortunately, there is a database of historical newspapers (and periodicals, etc.) in The Netherlands. There I found an official notification of the death of Wilhelm's wife, Aaltje.

Img. 4 The City of Amsterdam's publication of the death of
Aaltje van der Wel 4]

She died at 77 years old in Amsterdam the week before October 25, 1962. The notification also mentioned that she was the widow of W.H.H.A. Eickhoff. So Wilhelm passed away before that date but his notification I could not find.

In The Netherlands, we are fortunate to have a central archive of the deceased. Within a certain timeframe (1939-1994), there is a card for everyone who died here. However, consulting this archive did not produce any results. So did Wilhelm die before 1939? Or did he return to Germany? Or ...

The a.m. notification mentions that Aaltje was Wilhelm's widow. That means that they did not divorce. That implies that on the archive card showing Aaltje's decease, there could be information about her husband's decease. So it was time to order Aaltje's card 5] and this is what it looks like.

Img. 5 Person card Aaltje van der Wel - front

                
The card shows the usual data of Aaltje including her marriage to Wilhelm. There is no sign of a divorce. Aaltje passed away on October 24, 1962, at 77 years old. After having lived in Velsen, she moved to Amsterdam in 1943. The card shows two addresses which can be checked in the Amsterdam City Archive. On neither address, there is a mention of Wilhelm. So my assumption is that he died before Aaltje departed from Velsen. Besides, Wilhelm's last name is misspelled: Eikhoff i.s.o. Eickhoff.

The backside of the card is used to register children from this marriage. But as you can see, there are none. That could be an indication that something happened in the early years of his marriage.

Img. 6 Person card Aaltje van der Wel - back

The letter from the German Consulate regarding Wilhelm's loss of his German nationality is mentioned. And there is some pencil scribbling which I found difficult to decipher. But magnifying the text a bit helped. The gist of the text is that Wilhelm passed away on board the Pollux on December 16, 1921. After the ship's name, a reference is mentioned: IJM 339. 

Well, the date answers several questions. The marriage of Aaltje and Wilhelm lasted less than two years; Aaltje was widowed when she was 37.

I was curious to find out whether Wilhelm's passing away on the Pollux had been in the news. So again I consulted the database with historical newspapers issued in/after December 1921 and found what I was looking for.

Img. 7 Newspaper article voicing the anxiety
about the non-arrival of the Pollux 4]

The article reports that the fishing boat Pollux left the port of Grimsby (UK) with destination IJmuiden. The boat's registration is IJM 339. She should have arrived in her home port before Christmas. But now that she didn't, it was assumed she went under taking all nine crew with her. The name of the shipowner was mentioned as well as the names of the crew, among them engine-man W.H. Eikhof. His last name is spelled slightly differently (again) but no doubt this is our Wilhelm. So the navy man went back to sea not to return ...

This newspaper clipping also gives the solution of the IJM 339 code on the person card mentioned earlier. All Dutch fishing boats have registration letters indicating their homeport. In this case, IJM is IJmuiden. To get an idea of what this boat looked like, I looked up where she was built. And that was on a wharf near Arnhem, the Arnhemsche Stoomsleephelling Maatschappy (ASM). Shipowner Praxis ordered several similar trawlers there a.o. the IJM 44 baptized Plejaden. 

Img. 8 Steam trawler Plejaden, IJM 44, 
measurements 44,98 x 7,16 x 3,00 meters
138 gr. reg. tons 6]

The Plejaden was built in 1917 and operational until she was sold in 1922. Eventually, she became the property of the British Royal Navy as a minesweeper. I assume that the Pollux was her sister ship and looked alike. The latter made her maiden trip in 1919.

The reason why the Pollux went under on that day in December 1921 is unknown. It could be caused by a mine of which many floated around during WWI. Stormy weather was also mentioned. However, weather reports of December 15 and 16 did not mention anything indicating high winds.

Img. 9 A letter from a maritime inspector mentioning a grapevine 
story that was told in IJmuiden 7]

Also, it was rumoured that the IJM 339 was overloaded with coal. In any case, an official investigation into the cause did not reveal why the Pollux disappeared. Her seaworthyness was examined recently and the shipowner declared that the ship was in fine condition.

Img. 10 The shipowner's letter mentioned the state in which the ship was
(in good condition) and the names of the crew. 7]

That was the end of Pollux's official life. The cause of her disappearance will forever remain a riddle and her crew will probably rest on the bottom of the North Sea. A few years earlier, Wilhelm was lucky enough to survive the shelling of the V69 and was brought ashore in IJmuiden. But then he was unaware that the North Sea would take its toll a few years later.  

Samenvatting in het Nederlands

Sommige mensen hebben merkwaardige hobbies. Zo ben ik een liefhebber van het bezoeken van begraafplaatsen. Dat zijn vaak, niet altijd, fraai aangelegde gebieden van dikwijls historische en culturele waarde. Ook de genealoog in mij mag daar graag rondkijken. Mocht u bij leven al tot rust willen komen, dan zijn begraafplaatsen zeer geschikte plekken!

In het kader van deze liefhebberij ben ik donateur van dodenakkers.nl en ontvang daar ook de (gratis) nieuwsbrief van. In de laatste nieuwsbrief stond een artikel over een grafmonument in IJmuiden.

Het verhaal ging over een "zeeslag" tijdens de Eerste Wereldoorlog voor de Nederlandse kust. Het was een gevecht tussen Engelse en Duitse schepen waarbij de Duitse torpedoboot V69 zwaar beschadigd raakte (zie img.1). Zo zwaar dat de boot met een sleepboot naar IJmuiden gesleept moest worden.

In totaal waren er acht doden te betreuren, waarvan er zes in IJmuiden zijn begraven. Op twee na werden de overige bemanningsleden geïnterneerd (Nederland was neutraal). Van die twee is er eentje in IJmuiden gebleven en uiteindelijk met een meisje uit IJmuiden (uit Velsen bleek later) getrouwd. In het artikel stond geen naam van dit V69-bemanningslid genoemd. En dat intrigeerde mij, zou het mogelijk zijn  om die Duitse bruidegom een naam te geven (zie img. 3)?

Uit het verhaal zijn een paar gegevens te halen die als handvat kunnen dienen voor een zoektocht. Dat zijn: een man met een waarschijnlijk Duits klinkende naam en een huwelijk dat (kort) na 1917 heeft plaats gevonden in waarschijnlijk IJmuiden. Met die feitjes op zak vind je bij de huwelijksakten van de gemeente Velsen, waaronder IJmuiden valt, op 18 maart 1920 het huwelijk van Wilhelm Hermann Heinrich August Eickhoff en Aaltje van der Wel (zie img. 2). Een veel Duitsere naam is er voor een bruidegom in dat archief niet te vinden. Wilhelm is geboren in Herford op 4 september 1883, Aaltje is geboren in Velsen op 14 november 1884.

Nu ik dit gevonden had vroeg ik me af wat er verder van Wilhelm en zijn vrouw geworden was. In Delpher vond ik het overlijden van Aaltje in Amsterdam in oktober 1962 (zie img. 4). Uit dat bericht van de burgerlijke stand was op te maken dat Wilhelm eerder moet zijn overleden omdat Aaltje daar genoemd stond als weduwe. Maar over haar echtgenoot was verder niets te vinden. 

Gelukkig hebben we in Nederland het persoonskaartensysteem gehad. Van iedere persoon, overleden in de periode 1939-1994, is er in principe een kaart die bij het CBG bewaard wordt. Maar helaas, van Wilhelm geen kaart. Wel van Aaltje (zie img. 5) met o.m. de informatie dat ze tijdens de oorlog naar Amsterdam was verhuisd. Op beide adressen woonde ze alleen, althans Wilhelm wordt niet genoemd. Dus die zou dan al eerder moeten zijn overleden. 

Hoewel de achterkant van de kaart (zie img. 6) zo goed als leeg was (Aaltje had dus geen kinderen) stond er in potlood nog een interessante mededeling gekrabbeld. Daaruit viel op te maken dat er sprake was van het overlijden van Wilhelm op 16 december 1921 a/b van de Pollux. Ook de vermelding dat van dat overlijden niets geregistreerd was bij de burgerlijke stand in Velsen.

Het huwelijk had dus minder dan twee jaar geduurd en Aaltje was al op 37-jarige leeftijd weduwe. 

Na de naam van de Pollux was nog IJM 339 geschreven. Het bleek dus een vissersschip uit IJmuiden te zijn en daarover was in Delpher het nodige terug te vinden (zie img. 7).

Het schip was op 16 december 1921 vertrokken uit de haven van Grimsby in Engeland. Dat was het laatste dat van de Pollux gezien is. Het schip is nooit in IJmuiden aangekomen en moet dus met man en muis zijn vergaan. Hoewel het schip een bemanning had van tien personen, waren er maar negen man aan boord. Het verhaal was dat stoker Anthonie Johannes Christiaan Evertsen in Grimsby was achtergebleven omdat hij het weer te slecht vond. Maar in weerberichten van die dagen is over slecht weer niets terug te vinden.

De namen van alle bemanningsleden werden in de krant genoemd. Daaronder 2e machinist W.H. Eikhof. Hoewel zijn naam wat anders geschreven staat, is dit duidelijk Wilhelm die dus kennelijk zijn oude beroep van zeeman weer had opgepakt. 

Het is een carrière vol tragiek geweest. In 1916 tenauwernood ontsnapt aan het geweld tijdens een zeeslag op de Noordzee en vijf jaar later toch verdronken in diezelfde Noordzee.

De IJM 339 werd in 1919 gebouwd door de Arnhemsche Stoomsleephelling Maatschappij. Van het schip heb ik geen foto's gevonden. Wel van de Plejaden, de IJM 44 (zie img. 8), waarvan ik vermoed dat het een zusterschip van de IJM 339 is. Ook dit schip is gebouwd voor de reder van de Pollux, de Visscherij-Maatschappij Praxis.

Er is officieel onderzoek gedaan naar de reden waarom de Pollux (kennelijk) is gezonken. In die tijd dreven er nogal wat zeemijnen rond die de nodige ongelukken hebben veroorzaakt. Ook deden er geruchten de ronde dat er in Grimsby teveel steenkool geladen zou zijn (zie img. 9). Maar die werden ook weer tegengesproken. Hoe dan ook, de zeewaardigheid was recent nog vastgesteld en de reder heeft verklaard (zie img. 10) dat het schip in goede conditie was. Op zich weinig verrassend voor een schip van amper twee jaar oud.

Met deze vaststelling kwam er een eind aan het bestaan van de Pollux. Voor zover ik weet is er nooit meer iets van schip of bemanning vernomen. De laatsten hebben dus naar alle waarschijnlijkheid een zeemansgraf gekregen.

Naast Wilhelm en de in Grimsby afgemonsterde (?) stoker Evertsen, bestond de bemanning uit:

Schipper Albert Blok uit Egmond aan Zee

Stuurman Leendert Zwart uit Egmond aan Zee

Machinist Reindert Koelemey uit Velseroord

Kok P. Zwart uit Egmond aan Zee

en de matrozen

Jan Blok en P. Blok beiden uit Egmond aan Zee

J(ohannes) Lagas en J. Baak beiden uit Scheveningen

1] De Katholieke Illustratie d.d. 3 February 1917 via delpher.nl

2] Dodenakkers.nl The Dutch article tells the story of a German war memorial in IJmuiden. Here for the first time, I read about the existence of the unknown German Navy man. 

3] WieWasWie.nl 

4] Delpher.nl

5] CBG.nl

6] Gelders Archief, NL-AhGldA_2025_1298.166-0001.jpg, Public Domain Mark 1.0 licentie

7] Website VissersNamenMonument Scheveningen

Sepia Saturday 763 - Military Music

 Although the prompt picture shows a Beatle-like group of boys (in the sixties?), my contribution this week goes back. The album I referred to in my previous post shows photos made during the mobilization in Holland during the 1939/1940 period. The photographer was Karel Morren, my mother's life companion from the sixties. He served in an infantry regiment. His unit was transferred from The Hague to Arkel, a small village in the eastern part of South Holland, one of the twelve Dutch provinces. Karel was a troop sergeant. I doubt whether he was involved in any fights during the early days of the war. Most pictures show him during kitchen-related activities. The image below puts him amidst cooks. Karel is the man with the spectacles in the back row. Judging by the looks on their faces, the war was still far away.

The kitchen staff in The Hague in the 2nd half of 1939

Apparently, the regiment also had musicians in its ranks. They are shown below. I believe they are trumpeters but I am not a connoisseur. So I stand to be corrected (thank you, Mike!).  

A pre-war version of 'Blowing in the wind' maybe?

The sound of trumpets...

A musical welcome upon arrival in Arkel
In the background probably the river Linge

To demonstrate that military life did not consist of eating and playing music only, below the regiment howitzers.

The horse-drawn 10.5 cm/4 inch howitzers

Unfortunately, I don't know the exact unit Karel served in. For that, I have to go to the National Archive in The Hague. There I can have a look at Karels military records. But I suspect he served in the 28th Battalion Veld 6. That unit was part of an infantry regiment. Whether the military orchestra was part of that regiment as well, I don't know either. Whenever I find out, I'll let you know. In the meantime, have a look at the Sepia Saturday site for more musical intermezzos. 

Sepia Saturday 759 - The Minankabau House

Finding a picture of a man in front of a house is a real shoebox challenge, for me at least. But just before reaching the bottom of the box, I ran into a photo showing a childhood memory. When I went to primary school all pupils had their own garden. It was a plot of land measuring approx. 9 x 9 ft. where we grew flowers, potatoes, and vegetables and learned about biology. Very educational! But that was not the main reason why this garden complex was etched in my memory. That was the house that was built there. It was called the Minankabau house. As you can see it does not come close to the traditional Dutch stepped gables. In fact, the house originates in what before WWII was called the Dutch East Indies, today Indonesia. To find the true origin of the house, we have to go to the island of Sumatra. There the Minankabau people originate. Without trying to write an anthropological report, I want to highlight one aspect of the Minankabau society. Whether you like it or not, our culture is based on patriarchal structures. Not so the Minankabau. Land, property, and the family name pass down from mother to daughter. (Matters such as politics are left to men.) So it is not unlikely that the house in the photo below was sold by a Minankabau woman to a Dutch enterprise.

The Minankabau house on the Mient in The Hague
during the winter of 1939/1940

The picture comes from an album owned by A.K.J. (Karel) Morren (1906-1988), the man my mother lived with from 1967 until he passed away. I have no idea who the person with the broom/snow plow is. He or she is standing amidst the school gardens I mentioned earlier. It needs a bit of imagination,  but it can be said that he or she is standing in front of a house thus complying with this week's theme ;-)

The postcard below shows the same complex in 1935 but from the opposite direction. The Minankabau house is on the right.

To give you a better impression of these houses' beauty, below is a fine example situated in the village of Pandai Sikek, West Sumatra, Indonesia.

By Michael J. Lowe, CC BY-SA 2.5, https://commons.wikimedia.org

Please turn to the Sepia Saturday site for more (unknown) men in front of mysterious houses.

Crashed at the Goodwin Sands?

 Voor de Nederlandse samenvatting, zie na de Engelse tekst.

Ever since 2016, I have been looking for the remains of KLM pilot Adriaan Pijl and his aircraft, a Fokker F.III with registration H-NABS. Adriaan disappeared over The Channel 100 years ago on April 24, 1924. He was on his way from Lympne Airfield to Rotterdam. Taking off with two passengers (Messrs Modderman and Van Hien) he was last seen heading in the misty direction of the Goodwin Sands. Whether the plane crashed there or elsewhere in The Channel, remains unknown to this very day. The next day one of Adriaan's colleagues spotted an oil stain near the Sands. For the full story of Adriaan's disappearance, please click here.

The Goodwin Sands, the possible crash site of the H-NABS
Credit: Imray/Goodwin Sands Conservation Trust

In those days, aircraft predominantly consisted of textile fabric and three-ply covering. Little imagination is needed to realize what will happen when such a structure hits the water. So no wonder not even debris was found. The temperature of the seawater in April is such that possible survivors of the crash will become hypothermic within a short time. So no doubt both the pilot and his passengers will have drowned. 

In many cases, bodies of drowned people wash ashore. Not so in this case. At least there is no mention of such incidents in the Dutch newspapers. Of course, unidentified bodies may have been found on beaches in the U.K. or Belgium. However, the crash of the H-NABS was widely published at the time. So one can safely assume their remains are still at sea. There is another "little something" that has not been found so far: the aircraft engine. Obviously, that is not one of those huge Rolls Royce jet engines you see today but a much smaller cylinder block weighing some 300 kilos (680 lbs). It is unlikely that this piece of metal measuring H1.12 x L1.75 x W0.77 mtrs (44"x69"x30") ends on a beach. It is more probable that it disappeared in the sandy bottom of the North Sea.

For some time, I had the idea that one day the engine would get tangled up in the nets of a fishing boat. So I have been looking for an opportunity to let fishermen know I would be interested in this particular catch should it end up in their nets. I recently contacted a Dutch foundation aiming to find Dutch fishing vessels that have sunk in storms frequently plaguing the North Sea. Lately, they have been successful in finding several wrecks and, what is more important to their families, several human remains as well. So I contacted a board member, and he suggested that I contact a few trade papers published in the U.K. and Holland. 

In the U.K. I contacted the editor of Fishing News, Andy Read. He was kind enough to publish my letter to him plus a photograph of Adriaan and the Siddeley Puma engine as well.

Fishing News, August 22, 2024

So my hopes are pinned on English fishermen reading my letter and hearing about this story. Wouldn't it be fantastic if, after a century, it would become clear where Adriaan and his plane found their fate? I am looking forward to that day!

Information may be sent to me via email: patmiebies at gmail dot com.

Samenvatting

Sinds 2016 ben ik op zoek naar de stoffelijke resten van KLM-piloot Adriaan Pijl en zijn vliegtuig, een Fokker F.III met registratie H-NABS. Adriaan verdween 100 jaar geleden boven het Kanaal, op 24 april 1924. Onderweg van Lympne Airfield naar Rotterdam Waalhaven, vertrok hij met twee passagiers (de heren Modderman en Van Hien). De Fokker werd het laatst gezien vliegend in de richting van de Goodwin Sands. Of het vliegtuig daar of ergens anders in het Kanaal is neergestort, is tot op de dag van vandaag onbekend. Een paar uur later zag een van Adriaans collega's een olievlek bij The Sands. Voor het volledige verhaal van Adriaans verdwijning, klik hier.

In die tijd bestonden vliegtuigen voornamelijk uit textiel en triplex. Je hebt weinig verbeelding nodig om je voor te stellen wat er gebeurt als zo'n constructie met een klap op/in het water terechtkomt. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er zelfs geen brokstukken zijn gevonden. De temperatuur van het zeewater is in april zodanig dat mogelijke overlevenden van het ongeval binnen korte tijd onderkoeld raken. Dus ongetwijfeld zullen zowel de piloot als zijn passagiers zijn omgekomen.

In veel gevallen spoelen lichamen van verdronken mensen aan. Dat is in dit geval niet gebeurd. In ieder geval is er in Nederlandse kranten niet over zo'n incident geschreven. Natuurlijk kunnen er ook ongeïdentificeerde lichamen zijn gevonden op stranden in het Verenigd Koninkrijk of België. De crash van de H-NABS werd echter destijds breed uitgemeten. We kunnen er dus gerust van uitgaan dat de stoffelijk overschotten nog steeds in zee liggen. Er is nog een iets dat tot nu toe niet is gevonden: de vliegtuigmotor. Dat is uiteraard niet een van die enorme Rolls Royce straalmotoren die je tegenwoordig ziet, maar een veel kleiner cilinderblok van toch wel zo'n 300 kilo. Het is onwaarschijnlijk dat dit stuk metaal van H 1,12 x L 1,75 x B 0,77 mtr. op een strand terecht is gekomen. Het is waarschijnlijker dat het in de zanderige bodem van de Noordzee is verdwenen.

Ik had al een tijdje het idee dat de motor misschien ooit in de netten van een vissersboot verstrikt zou kunnen raken. Daarom zocht ik naar een mogelijkheid om vissers te laten weten dat ik geïnteresseerd zou zijn in deze specifieke vangst mocht die in hun netten belanden. Ik heb onlangs contact opgenomen met de Stichting Onderzoek Maritieme Vermisten die als doel heeft om Nederlandse vissersschepen te vinden die zijn gezonken in stormen die de Noordzee regelmatig teisteren. De laatste tijd zijn ze erin geslaagd om verschillende wrakken te vinden en, wat nog belangrijker is voor hun families, ook verschillende stoffelijke overschotten. Zo kwam ik in contact met bestuurslid Cees Meeldijk en hij stelde onder andere voor te schrijven naar een paar vakbladen die in het Verenigd Koninkrijk en Nederland worden uitgegeven.

In het Nederland ben ik zodoende in contact gekomen met een redacteur van Visserijnieuws, Gijsbert van der Bent. Hij was zo vriendelijk om mijn tekst te publiceren plus een foto van Adriaan en de Siddeley Puma-motor.

Visserijnieuws, 11 oktober 2024 

Dus mijn hoop is gevestigd op vissers die dit artikel lezen en iets over dit verhaal horen. Zou het niet fantastisch zijn als na een eeuw duidelijk zou worden waar Adriaan en zijn vliegtuig zijn neergestort? Ik kijk uit naar die dag!

Informatie kan naar mij worden gestuurd via e-mail: patmiebies at gmail dot com.