Pastoor Lijnen en de kogel des doods

For a summary in English please scroll down.

Op zoek naar informatie over het Rooms Katholieke weeshuis in Semarang gedurende de periode 1850-1880, vond ik in het Katholiek Documentatie Centrum (KDC) in Nijmegen het een en ander. Niet echt antwoorden op mijn vragen maar toch wat "leuke" informatie. 

In 1858 arriveerde pastoor Joseph Lijnen in Semarang. Op dat moment woonde de pastoor al een jaar of tien in Nederlands Indië. Voordat hij zijn zegenrijke werk in Semarang voortzette, was hij sinds 15 maart 1848 in dezelfde functie werkzaam geweest in Padang aan Sumatra's westkust.

Bidprentje voor Mgr. Lijnen

Joseph Lijnen werd op 17 augustus 1815 geboren in het Limburgse kerkdorp Dieteren, vandaag de dag deel van Susteren. Zijn vader Gerard was dagloner die, samen met zijn vrouw Catharine Schulpen naast Joseph nog tenminste vijf kinderen op de wereld zette. Een eenvoudig katholiek gezin dus. Maar Joseph moet in intellectueel opzicht toch wel opgevallen zijn want hij wordt al in 1841 benoemd tot "Professor" aan het Bisschoppelijk Collegie in Weert. Het is niet onmogelijk dat een toenmalige professor nu een leraar genoemd zou worden, maar toch.

Na zijn aanstelling in Semarang weet de monseigneur de Zusters Franciscanessen uit Heythuysen er van te overtuigen de zorg van het weeshuis in Semarang op zich te nemen. Het is niet onmogelijk dat een voormoeder van onze kleinzoon Tobias, Maria Johanna Francisca Schultze, ook in dat weeshuis heeft gezeten. Van haar veronderstelde broertje Franz Hendrik Johann is dat in ieder geval zeker. Eveneens zeker is dat Maria later bij de genoemde Zusters in Heythuysen is geweest. Maar dit terzijde.

Naast zijn bemoeienis met het weeshuis, had de pastoor nog een bijzonder aandachtsgebied. En dat was het doen van gratieverzoeken voor ter dood veroordeelde militairen. In het KDC-archief vond ik een aantal kopie concept-verzoeken, gericht aan de Gouverneur-Generaal, en reacties daarop. Ik gebruik met nadruk het woord 'kopie' want de leesbaarheid van die stukken laat nogal wat te wensen over.

Hieronder een voorbeeld daarvan met een transcriptie van de tekst voor zover ik die heb kunnen ontcijferen. Het betreft de fuselier Adrianus van der Poel, Indisch stamboeknr. 51421. Adrianus werd geboren in Ossendrecht (NB) op 8 maart 1830. Zijn ouders waren de arbeider Cornelis en zijn vrouw Johanna Catharina van de Wouwer. 

Op 17 augustus 1862 vertrekt hij met het schip de Drie Gebroeders vanaf het Nieuwe Diep naar Indië. Hij was toen 32 jaar oud maar had al ruim voor die tijd militaire ervaring opgedaan. Op 30 april 1855 wordt hij ingedeeld bij het 4e Regiment Infanterie. In die tijd was het nog zo dat wanneer je uitgeloot werd voor de dienstplicht (conscriptie), je als plaatsvervanger (remplaçant) voor iemand anders dienst kon nemen. Daar stond doorgaans wel een vergoeding tegenover. 

Zo ook Adrianus. Hij fungeerde als remplaçant voor Petrus Johannes Laurijssen, geboren in Huijbergen op 25 november 1836. Zijn vader was bierbrouwer en zal dus wel in staat geweest zijn om zijn zoon "vrij te kopen" en zo Adrianus aan een militaire carrière te helpen.

Het volgeschreven personeelsdossier van Adrianus
van der Poel, stamboeknr. 51421

Op 18 januari 1855 tekent hij vrijwillig voor 6 jaar bij de Staande Armee. Hij ontvangt daarvoor de riante vergoeding van f 20.-! In mei 1862 verbindt hij zich weer voor 6 jaar maar nu bij de Koloniale Troepen. Die 6 jaar gaan in op de dag dat hij uit Nieuwe Diep vertrekt. De premie die hij hiervoor ontvangt, is al een stuk beter dan die ontvangen bij de vorige verbintenis nl. f 120.-. Hij komt met de Drie Gebroeders op 6 december 1862, na een reis van bijna 4 maanden, aan in Batavia.

Eind 1864 komt hij terecht bij het Garnizoens Battallion van de Zuid en Oost Afdeling op Borneo, waar o.a. de stad Banjermassin ligt. Daar tekent hij in 1868 weer bij (premie f 160.-). In augustus gebeurt er kennelijk iets want hij draait voor bijna een jaar de gevangenis in. In het jargon heet dat de 'militaire discipline'. Op 15 juni 1871 komt hij vrij maar niet voor lang. Een maand later wordt hij weer vastgezet en op 11 november 1871 moet hij voor de Krijgsraad verschijnen. Het vonnis van dat college in Semarang is de aanleiding voor de bemoeienis van Pastoor Lijnen met deze zaak.

Eerste blad van het concept-gratieverzoek van
Pastoor Lijnen d.d. 20 februari 1872

Transcriptie van het verzoek van de pastoor:

"Zijne Excellentie den Gouverneur 

Generaal van Nederlandsch Indië

Geeft met den meesten eerbied te kennen J. Lijnen pastoor der R. Katholieke Gemeente te Semarang - dat in de Militaire Provoost alhier zich bevindt zekere Adrianus van der Poel Algem. Stamb. 51421, oud 41 jaren, geboren te Ossendrecht-Noord Braband - laatstelijk dienende als fuselier bij de 6 Kompagnie van het ...... half 8ste Bataillon Infanterie in Garnizoen te Ngawi - die wegens feitelijke insubordinatie gepleegd tegen den sergeant Oosthaar(?) door... deze een klap met de hand toe te brengen en wegens insubordinatie met woorden [hij heeft de sergeant dus uitgescholden] door den Krijgsraad te Semarang is veroordeeld tot de straffe des doods met den Kogel op den 25 November 1871 - welk vonnis is bekrachtigd door het Hoog Militair Gerechtshof van Nederlandsch Indië op den 5 Januarij 1872 en op welk vonnis door Uwe Excellentie het Fiat executie is gegeven Dat genoemde Adrianus van der Poel mij J. Lijnen in hoedanigheid van pastoor heeft verzocht namens en voor hem aan Uwe Excellentie gratie te verzoeken van de straffe des doods waartoe hij veroordeeld is

Gaarne voldoe ik aan dit verlangen(?) want in de meer dan 24 jaren dat ik in Indië ben heb ik nog nooit een wegens in Militair misdrijf veroordeelde ontmoet zoo goed zoo bedaard en godsdienstig als de genoemde Adrianus van der Poel. (onmiddellijk na zijn komst alhier heeft hij ........ bewoording(?) mij te kennen gegeven dat hij) Door zijn afkomst en opvoeding behoort hij tot de arbeidende Klasse en toen hij op 21 jarigen leeftijd als Remplaçant in dienst is getreden heeft hij dat gedaan om zijnen 60 jarigen vader met enig geld te kunnen ondersteunen. 

Tien jaren heeft hij in Holland gediend. Sedert 1862 is hij soldaat in Indië en van deze ruim 9 jaren dienst is hij 6 jaren te Bandjermassing in deszelfs binnenlanden geweest. Een paar zware straffen heeft hij zich op den hals gehaald omdat hij met zijn meerderen(?) in het ongerede was geraakt Zoekende naar de oorzaak die hem tot vnd(?) [voornoemde] heeft gebragt vindt men die niet in zijn gedrag als militair ........  tijd van meer dan 9 jaren Welligt heeft een grootere mate van vrijheid eigenaardig(?) verbonden aan het leven van een(?) Militair op expeditie of op buitenposten hem ongeschikt gemaakt voor het Garnizoensleven ..... hierbij(?) dat hij het denkbeeld had opgevat dat men ten onregte rapport van hem had gemaakt, dan wordt het begrijpelijk dat hij als mensch(?) weinig ontwikkeld in een ongelukkig oogenblik de insubordinatie heeft kunnen plegen waarvoor hij veroordeeld is 

Neemt men hierbij in aanmerking dat de man 41 jaren oud heeft ruim 19 jaren gediend Hoe(?) dit ... overigens ook zijn(?) moge Ik heb de veroordeelde leren kennen als eenvoudig bedaard en godsdienstig Hij erkent dat hij gefaald heeft dat hij ongelukkig is maar van schelden of razen van haat of wraakzucht is geen sprake Bedenkt men hierbij dat de man 41 jaren oud is dat hij meer dan 19 dienstjaren heeft dan mag zijn toekomst wel(?) ongelukkig en deernis waardig genoemd worden 

Op grond van dit alles vermeen(?) ik met het volste vertrouwen mijn en zijn bede voor de voeten van Uwe Excellentie te mogen nederleggen(?) en allernederigst te smeken dat het Uwe Excellentie behagen moge aan Adrianus van der Poel te verleenen: Gratie van de straffe des doods en die straf te veranderen in een genadige straf van Detentie"

De transcriptie is, zoals het hoort, gelijk aan het origineel. Daar waar de pastoor het niet zo nauw neemt met de interpunctie, heb ik dat ook niet gedaan. Bij een toegevoegd (?) ben ik niet zeker dat ik de tekst juist heb gelezen. Bij ........ staat een woord waar ik helemaal geen chocola van heb kunnen maken.

Ruim een maand na het gratieverzoek, verstuurt de Gouverneur-Generaal zijn antwoord. Adrianus heeft dan al zo'n 120 dagen in de dodencel gezeten!

De reactie van [de secretaris van] de
Gouverneur-Generaal d.d. 25 maart 1872

"EXTRACT uit het Register der Besluiten

van den Gouverneur-Generaal van

Nederlandsch-Indië

Buitenzorg den 25 Maart 1872

Gelezen

1. het rekest, gedagtekend Semarang 20 Februarij 1872 van J. Lijnen pastoor bij de Roomsch Katholijke gemeente aldaar, houdende verzoek aan van den europeeschen fuselier A. van der Poel algemeen stamboek Nr 51421 gratie te verlenen van de straf des doods met den kogel, waar... hij terzake van feitelijke  insubordinatie en insubordinatie door woorden bij vonnis van een Krijgsraad te Samarang van 25 November 1871, bekrachtigd bij arrest van het Hoog militair gerechtshof van Nederlandsch Indië van 5 Januarij 1872 is veroordeeld, ..... bij het besluit van 13 Januarij 1872 ... 16 op deze veroordeling het fiat executie ... .......

2. enz.

Is goed gevonden en verstaan.

                                            Aan

Aan

Den Heer J. Lijnen

pastoor bij de Roomsch Katholieke

Gemeente te Samarang

            ----

Aan den voornoemden fuselier A van der Poel ... gratie te verlenen van de straf des doods met den Kogel met verandering der straf in die van detentie voor den tijd van vijf achtereenvolgende jaren.

Extract dezes zal worden verleend(?) aan den adressant tot informatie

Accordeert met vnd Request

De Gouvernements Secretaris"

De doodstraf wordt dus ingewisseld voor een gevangenisstraf van vijf jaar. Een meerdere een mep verkopen kan natuurlijk niet getolereerd worden maar vijf jaar is toch een hele tijd voor zo'n vergrijp. Daarbij komt dat gevangenissen in die tijd wat minder humaan waren dan heden, zeker in Indië.

Op 5 juli 1876 wordt Adrianus uit het gevang ontslagen en wordt hij bij het 8e batallion Infanterie geplaatst. Dan staat hij kennelijk nog onder toezicht maar op 2 december 1876 wordt ook dat opgeheven. Eind 1875 heeft hij nog een meevaller: ter gelegenheid van de "viering der verjaring van 's Konings geboortedag" krijgt Adrianus zes maanden strafkorting.

Vooruit lopend op zijn terugkeer naar Nederland, krijgt Adrianus een gagement (pensioen) toegekend van f 200,- per jaar. Ter vergelijking, de in de fam. Schultze voorkomende Generaal Majoor K.F. Schultze, krijgt in 1878, na zijn diensttijd in Indië, een pensioen van f 5.500 per jaar. Verschil moet er zijn.

Op 21 maart 1877 vertrekt Adrianus met het stoomschip Conrad naar Nederland om op 7 mei het Nieuwe Diep weer op te varen. Adriaan is na 15 jaar weer thuis!

SS Conrad met mogelijkheid om het zeil te hijsen
waarschijnlijk om economische redenen

Maar niet voor lang. Op 30 augustus van hetzelfde jaar overlijdt Adrianus in Halsteren, 47 jaar oud. Waaraan weet ik niet.

Pastoor Lijnen schrijft niet alleen een gratieverzoek voor Van der Poel. Hij doet dat ook voor:

- Dirk Leonard Snitman, geb. te Grave op 15-11-1835, doodstraf omgezet naar 6 jaar kruiwagenstraf* en vervallen verklaring van de militaire stand.

- Wilhelmus Meijer, geb. te Amsterdam ca. 1849, doodstraf omgezet naar 6 jaar kruiwagenstraf.

- Jean Baptiste Masseaux, geb. te Antwerpen in juni 1834, doodstraf omgezet naar 10 jaar kruiwagenstraf en vervallen verklaring van de militaire stand.

- Andries Cogh, geb. te Maastricht op 17-3-1829, doodstraf omgezet naar 6 jaar detentie.

- Michael Bernardus Tholenaar, geb. te Breda op 20-2-1840, doodstraf zou zijn omgezet in een onbekend aantal jaren detentie. Hij overlijdt op 13-6-1883 in een/het krankzinnigengesticht te Soerabaja.

- Johann Christoff Petersen, doodstraf. De uitkomst van het gratieverzoek is (mij) niet bekend.

- Adrianus Woudenberg, geb. te Zwammerdam op 8-3-1837, doodstraf, gratieverzoek afgewezen. Adrianus wordt "ter executie gelegd" op 24-5-1871.

- Hendrikus Anthonius Loomeijer, geb. te Haarlem op 17-8-1845, doodstraf. De uitkomst van het gratieverzoek is (mij) niet bekend.

- Johannes Cornelis van Dalsum, geb. te Breda op 15-1-1850, doodstraf. De gratie wordt kennelijk verleend want op 18-5-1876 wordt een verzoek van zijn vader, om zijn gevangenisstraf kwijt te schelden, afgewezen. Hij overlijdt op 15-10-1881 in Semarang en laat f 2.- na...

- Simon Eg, geb. te Den Helder op 10-11-1842, doodstraf. De uitkomst van het gratieverzoek d.d. 15-9-1873 is (mij) niet bekend.

Update: 22 nov. 2021: Eg overlijdt te Semarang op 18-11-1873, Hij is waarschijnlijk geëxecuteerd. 

In zijn stamboek staat dat Eg geboren is in Alkmaar maar dat is niet juist.

- Martinus Nolbart, geb. te Ooltgensplaat op 9-6-1843, doodstraf omgezet naar 10 jaar detentie en vervallen verklaring van de militaire status.

- Update 29 nov. 2021: Lambertus Tegenbos(ch), geb. te Gestel en Blaarthem op 9-4-1841. De uitkomst van het gratieverzoek is (mij) niet bekend maar hij is waarschijnlijk geëxecuteerd want hij overlijdt op 4-8-1873 te Semarang.

En dan zijn er nog vijf anderen waarvan de namen slecht leesbaar zijn respectievelijk geen gegevens te vinden zijn. Als pastoor Lijnen nog zou leven, ik zou hem vragen wat er staat geschreven. Maar hij is inmiddels 'de betreurde' want overleden op 10 juni 1882 in Batavia. Hij is begraven in Semarang.

* Dwangarbeid met de kruiwagen.

Summary in English of this post titled 'The priest and the death penalty.

When looking for information related to the Roman Catholic orphanage in Indonesian Semarang during the 1870s, I ran into several draft pardon requests. They were written by the local priest named Joseph Lijnen. Apparently, he cared about the fate of soldiers sentenced to death. 

In all cases, it concerned ordinary soldiers (or corporals) sentenced for committing physical insubordination and insubordination by words. Insulting your superiors was not taken lightly... The priest addressed his pardon requests to the highest-ranking authority in the Dutch East Indies, the Governor-General in capital Batavia (today's Djakarta). In most cases, not in all, the Governor consented and granted the pardon. 

As you can see in the third and fourth images, you need a little patience and a sharp eye to decipher the handwriting. It was helpful to have access to the military staff files of many of these men. The second image is an example of such a document. It belongs to Adrianus van der Poel, the soldier appearing in the draft requests shown.

In case you are looking for specific persons who experienced the same treatment, the family names of most of these soldiers have been underscored in the text above. Should you have further questions, please leave a comment underneath this post.

Poncke Princen

Kleinseminarist met priesterroeping, Engelandvaarder in spé, in dienst bij de Stoottroepen, tot het katholicisme bekeerd, socialistisch vrijdenker, voor Feindbegünstigung door de Duitsers veroordeelde, gevangene in Kamp Vught en Kamp Amersfoort, afgevoerd naar Duitsland, werkzaam bij het Bureau Nationale Veiligheid (een voorloper van de BVD/AIVD) en dienstplichtige tegen wil en dank. Het lezen van deze opsomming doet niet onmiddellijk denken aan iemand die als deserteur en overloper te boek heeft gestaan. Toch is dat zo. Ik heb het over Poncke Princen, iemand die tijdens en na de zogenoemde Politionele Acties in Nederlands Indië in Nederland in brede kring verguist werd, om het maar zachtjes uit te drukken. Voor velen, en met name oud-strijders was hij een landverrader.

Johannes Cornelis (Jan) Princen werd op 21 november 1925 in Den Haag (en niet in Amsterdam zoals hier en daar in kranten heeft gestaan) geboren. Er vanuit gaande dat zijn moeder, Theresia Maria Anna van der Lee, thuis bevallen is, dan is haar oudste zoon geboren in de Van Dijckstraat, een zijstraat van de Hoefkade.

Van Dijckstraat 247, Den Haag
Het geboortehuis is schuin boven de winkel

En als het niet zijn geboortehuis is, dan heeft Jan daar in ieder geval het eerste jaar van zijn leven doorgebracht. Kort daarna begon de in die tijd gebruikelijke verhuisdrift toe te slaan. In een periode van dertien jaar woonde het gezin van vader Arnoldus Petrus Paulus Princen op nog zes adressen in Den Haag, het laatst op de Soestdijkschekade 731. Vader was tijdelijk tekenonderwijzer, hij kreeg pas in 1929 zijn vaste aanstelling. Jan groeide op in een gezin van socialistische vrijdenkers met in totaal vier kinderen, Via de ouders van zijn moeder kreeg hij belangstelling voor het katholicisme.

Wanneer je alle eerder genoemde kwalificaties langs gaat en je realiseert je dat Jan bij het uitbreken van de oorlog nog geen 15 jaar oud was, dan wordt duidelijk dat het een bijzonder ventje was. Na de oorlog, in 1946, moet hij in dienst en gaat hij uiteindelijk als gewetensbezwaarde onder dwang per schip naar Indië. Daar draait hij, wegens dienstweigering, de gevangenis in. Na zijn vrijlating ziet hij hoe de militairen met minachting met de lokale bevolking omgaan. In 1948 gaat hij met verlof naar Soekaboemi en deserteert. Daar wordt hij niet veel beter van want ook de Republikeinen zetten hem weer vast. Maar dat is van korte duur, hij wordt vrijgelaten en hij neemt dienst bij het Indonesische leger, de TNI oftewel Tentara Nasional Indonesia.

De aanleiding voor dit blog is het gegeven dat de aanvraag van Jan Princen voor het Indonesisch staatsburgerschap bekend is geworden. Hij staat hieronder en daar weer onder een vrije vertaling van mijn hand die met behulp van een paar voorbeelden tot stand is gekomen.

Aanvraag Indonesische nationaliteit

Vertaling:

Akte van Registratie

De ondergetekende, ik, J. Tamara, voorzitter van de staatsrechtbank in Sukabumi, verklaar:

dat op 5 APRIL 1950 verschijnt een man genaamd:

PRINCEN, Johannus Cornelis

Werkzaam als officier van het T.N.I., wonend in Gunung Parangstraat 18, Sukabumi Stad,

die mondeling voor mij heeft verklaard voor

DE NATIONALITEIT VAN INDONESIË TE OPTEREN

Hij die voor de Indonesische nationaliteit opteert, had op 27 december 1949 de Nederlandse nationaliteit en is geboren op 21 november 1925 (te 's Gravenhage).

Op 27 december 1949 woonde hij in Sukabumi Stad, ongehuwd.

De vader van betrokkene heette PRINCEN, Arnoldus Peter Paulus, geboren te Oss Noord Brabant (Nederland) op 29 juni 1903.

De moeder van betrokkene heette Therese Ana Maria PRINCEN-VAN DER LEE geboren te Lithoyen (Nederland) op 11 november 1909.

Opgesteld in Sukabumi, op datum

5 april 1950             

Voorzitter van de staatsrechtbank in Sukabumi,

(J. Tamara)              

Handtekening van de persoon die de verklaring heeft afgelegd:

                                     (J.C. Princen)

-------------------------------------------------------------------------------

In de vertaling komt het woord 'opteren' (memilah) voor. In de loop van de 50-er jaren veranderde de stemming in Indonesië t.o.v. alles wat als Nederlands beschouwd werd. Daardoor kregen mensen die, net als Princen, het Nederlanderschap hadden verruild voor het Indonesisch staatsburgerschap, spijt van die beslissing. Uiteindelijk stond de Nederlandse regering de terugkeer van deze mensen toe en gaf ze hun Nederlandse paspoort terug. Die mensen stonden bekend als 'spijtoptanten'.

Ook na het verkrijgen van de Indonesische nationaliteit, leidt hij bepaald geen onopgemerkt bestaan.  Hij wordt commandant in het leger en bekeert zich tot de islam. Ook als parlementslid houdt hij zijn mond niet en hij wordt door het Soekarno-regime een paar keer gearresteerd en gevangen gezet. Hij wordt voorzitter van het Indonesisch mensenrechten comité en raakt bevriend met de Timorese vrijheidstrijder en latere president Gusmão. Ook bood hij vrijheid-strijders onderdak bij hem thuis en getuigde hij voor een mensenrechtencomité van de VN in Geneve. Allemaal activiteiten waarmee hij zich bij de Indonesische machthebbers niet populair maakte, zijn Indonesische paspoort werd hem zelfs afgenomen. Pogingen om een visum voor Nederland te krijgen mislukten maar in 1994 liet minister van Buitenlandse Zaken Hans van Mierlo hem om humanitaire redenen wel toe. Dit zeer tot ontstemming van de vereniging van Oud-Indiëgangers. Maar een strafklacht tegen Princen werd door het OM terzijde geschoven.

Nederlands Dagblad
10 aug 1993

Rond deze tijd treedt er toch een kentering op in het Nederlandse denken over Poncke Princen. In het Limburgs Dagblad verschijnt een commentaar dat er niet om liegt.

Limburgs Dagblad 11 aug 1993

Begin 21e eeuw gaat zijn gezondheid achteruit en in februari 2002 komt hij in Jakarta te overlijden, het eind van een turbulent en omstreden leven.

Toch denk ik dat de geschiedenis positief over Princen zal oordelen ondanks het feit dat hij niet wars was van het nemen van "drastische" en misschien wel eigengereide beslissingen. Maar zijn principes is hij altijd trouw gebleven. Poncke is begraven op de begraafplaats in Pondok Kelapa in Oost-Jakarta. 

Ik heb al een paar keer de naam 'Poncke' laten vallen. Die bijnaam heeft Princen verdient toen hij tijdens de oorlog in Utrecht door de Duitsers gevangen werd gehouden. Jan was liefhebber van de streekroman 'Pastoor Poncke' van Jan Eekhout en hij citeerde tegenover zijn medegevangenen regelmatig uit dat boek. En zo kreeg hij zijn bijnaam. De allitererende combinatie met zijn achternaam zal er wel aan bijgedragen hebben.

Credits

Foto geboortehuis: Collectie Haags Gemeentearchief, fotograaf onbekend, idnr. 5.23527.

Akte van Registratie via 'Uit de oude koektrommel'.

Krantenknipsels via Delpher.

Challenge to complete your ancestral profiles

On January 22 last, Yvette Hoitink, a professional Dutch genealogist, published a method for genealogists to judge the quality of their research. By putting it this way, it sounds a bit heavy but it is a tool that easily provides insight into the level of quantitative and qualitative data one dug up. 

To measure your own achievements, she defined seven levels of research data one can collect. These levels literally vary between 'I know nothing' (sorry Manual) and 'I know it all'. They are:

Level 0: Unidentified ancestor; the ancestor is completely unknown.

Level 1: Only the name is known; names may have been referred to in other documents (e.g. of their children). But there no BMD's (birth, marriage, death documents) available.

Level 2: Vital statistics; BMD's are available if they survived that is.

Level 3: Occupation, residence, children, spouses; this includes multiple marriages if any.

Level 4: Property ownership, military service, religion, criminal activity; biographical details.

Level 5: Genealogical proof standard; there is no doubt about their existence, extensive research has been done in every available source, there are no unresolved issues.

Level 6: Biography; this or family stories are available.

Having defined these seven levels, I'm sure your eye is drawn to the color scheme below. So let me try to explain what it stands for. Before I go into detail, it is good to know that the original scheme as designed by Yvette, differs 90 degrees from this one. In your mind, you should turn it counterclockwise to see how she meant it to be. The reason for showing it the way I did is simple. The layout of this blog does not permit the scheme to be shown horizontally and still be legible. So I gave it a 90-degree twist. The other thing you should know is that this collection of colors constitutes a pedigree chart, also known as ahnentafel. That means that generation 1 is you; generation 2 represents your parents; generation 3 their parents, etc. And the higher the figure printed in the color bar, the more data you apparently have.

By now you will have gathered that the above color scheme is my color scheme. Your scheme will look different, guaranteed!

There is another difference between the original and mine and that is the color scheme. Yvette's design in my view is a bit somber, it reminded me of Van Gogh's Potato Eaters. My colors are more like Picasso's Cubism Women Spanish. But that is a minor detail. The more important message of my chart is that there is work to be done. The first task is to try and change the many 1's and 2's into 3's. The 0's constitute a real problem. In my case, there is a woman with no known forebears. Also, I have this unknown man who fathered an illegitimate child. Apparently, the man left as his child carries the name of the mother.

However, I agree with Yvette when she says that new information is added all the time. So, if you were unable to find a certain person say 5 years ago, you stand a good chance that more information about that person is available today.

I find Yvette's spreadsheet a very useful tool to convince myself to review and update my files. If you feel that in your case hardly any data are missing, do the Hoitink test and surprise yourself! You can download the spreadsheet at https://dutchgenealogy.nl/levelup. Also, Yvette's evaluation of her own spreadsheet is there. There you can read how a pro looks at her own achievements.

VOC-grafstenen/tombstones in Malacca

For a summary in English, please scroll down.

Bij het horen van de naam VOC, de Verenigde Oostindische Compagnie, denken veel mensen toch aan voormalig Nederlands Indië, het huidige Indonesië. Maar de VOC is ook buiten dat gebied aktief geweest, o.a. in Ceylon. Een wat minder bekende handelspost lag tegen Nederlands Indië aan: Malakka in het huidige Maleisië. De VOC had die post in bezit van 1641 tot 1795 toen het gebied door de Engelsen veroverd werd. Het is dus niet vreemd dat Malakka ook een begraafplaats (in St. Paul's Church) had waar Hollanders werden begraven. Ook Portugezen, die Malakka al in 1511 kolonialiseerden, vonden daar hun laatste rustplaats. 

St. Paul's Church (Malakka), Perak (NW Maleisië), Ligor (Thailand)

De gerestaureerde grafstenen zijn nog steeds in de (overblijfselen van de) kerk te bezichtigen. Al in 1904 zijn alle graven, ook die van 26 Hollanders, gedocu-menteerd en gefotografeerd door Robert Norman Bland (1859-1948). De teksten achter de namen zijn ook van zijn hand. In alfabetische volgorde noemt hij:

Baslij, Nicolaas: † 9-4-1678, vrijborger

Bort, Maria: * Amsterdam 5-8-1639, † 25-8-1661, vrouw van Nicolaes Müller, 

   waarschijnlijk dochter van Balthasar Bort 

Balthasar Bort deel van
anoniem portret eigen-
dom van Rijksmuseum

NB Deze Maria Bort is inderdaad in Amsterdam gedoopt maar 5 jaar eerder dan op haar steen staat: 15-8-1634. Zij is echter niet de dochter van Balthasar Bort maar zijn jongere zus. Balthasar is ook in Amsterdam gedoopt op 18-12-1625 (in Wiki-pedia staat nu nog 14-12-1626 maar dat kan niet juist zijn tenzij genoemde Balthasar kort na 18-12-1625 is overleden. En dat overlijden heb ik niet gevonden.). Beiden zijn kinderen van Thomas Birdt en Anna van Ra(e)ij, zie onderstaande doop-inschrijvingen. Bij het tweede huwelijk (ondertrouw op 15-12-1660) van Thomas wordt verwezen naar zijn eerdere huwelijk met Anna en heet en tekent hij: Bort (zie de ondertrouwinschrijving hierna). Thomas Birdt en Thomas Bort zijn dus één en dezelfde persoon.

Overigens was Balthasar een grote jongen in de VOC. Hij was niet alleen goeverneur van Malakka maar ook nog admiraal van de Noortse vloot (een expeditie naar China) en nog wat functies van dat kaliber waaronder opperhoofd van Ligor in Thailand.

Doop van Baltasar, zoon van Thomas Birdt en Anna van Reaij te Amsterdam op
18-12-1625 in de Oude Kerk (onderste 2 regels)

Doop van Maria dochter van Tomas Birdt en Anna van Reaij
te Amsterdam op 15-8-1634 in de Nieuwe Kerk (onderste inschrijving)

2e otr. van Thomas Bort, weduwnaar van Anna van Raije, met Aefje Cornelis
te Amsterdam op 15-12-1660

d' Dieu, Reynier: † 7-7-1655

opperkoopman

van Eeckel, Hendrick: * Amsterdam 20-3-1619, † 7-7-1650, opperkoopman en

   hoofd van de vestiging te Ligor

Evertsen, Hendrick: * ca 1646, † 22-1-1698, burger, kapitein en koopman

Herbers, Theodorus: * ca 1650, † 18-4-1659

Jansen, Matthijs: * Thonderen, † 5-2-1673, vrijborger

van de Kerckhoven, Theodorus: * 5-11-1660, † 8-11-1661, onderagent in Malacca

Massis, Daniël: * 21-6-1658, † 19-2-1660, ws zoon van John Massis, winkelier,

   later commandant in Perak en Ligor

Massis, Sophia: * 21-6-1664, † 11-11-1665

du Moulin, Johanna: * 19-5-1653, † 17-3-1676, vrouw van Balthasar Bort,

   Emanuel du Moulin was havenmeester 1656-1660

Noelmans, Maria: † 14-3-1660, vrouw van Theodorius Zas, dominee in Malacca

Odame, Anna: * 's-Gravenhage, † 6-7-1669, vrouw van Gillis Syben

Pietersen, Pieter: * Enchuijsen, † 27-5-1644, ziekenbezoeker en deken van de

   kerk

Quefelverius, Maria: * Rotterdam 20-10-1629, † 2-11-1664, vrouw van Johannes

   Riebeck@

Rijcke, Johanna: * 2-2-1656, † 25-1-1673, vrouw van Mathaeus Sonmans, enige

   dochter van Isaack Rijcke en Maria Bort

Robberts, Anganeta: † 6-2-1652, vereerde vrouw van koopman David Verdonck

Rooselaar, Constantijn Johannes: * 13-7-1703, † 18-1-1707, zoon van Pieter Rooselaar, goeverneur van Malacca 1707-1709

Schenkenberg, Hendrik: † 29-6-1671

opperkoopman en "tweede personage"

van stad en fort Malacca 1668-1670

van Schoonhoven, Anna Reijnierse: * 24-8-1643, † 28-11-1670, vrouw van Jan

   Beeck, vrije koopman

Sonmans, Balthasar: * 30-7-1667, † 3-8-1667, zoon van Mathaeus Sonmans en

   Johanna Rijcke

Syben, Gillis: * Haarlem, † 27-8-1663. opperkoopman en "tweede personage"

Trip, Agneta: † 14-2-1697, vrouw van Arnold van Alsem, advocaat-fiscaal 1695-

   1703

Walravens, Davidt: * 18-9-1623, † 28-5-1645

Wilhelmsz, Johan: † 26-11-1655. kapitein van het garnizoen

van Zijl, Johan: * Vianen, † 3-1-1656

opperkoopman en fiscaal

Deze steen van Johan van Zijl, nu 364 jaar oud, is nog steeds in zeer goede staat, zie hieronder.

Picture copied from Google; it is made by Kana Hide in St. Paul's Church.

The tombstone is of the same person as the stone pictured right above this one: Johan van Zijl

Naast Malakka had de VOC ook nog kleinere nederzettingen in Perak (Maleisië) en Ligor (Thailand) (zie de kaart).

@ Johannes Riebeck kennen wij beter als Jan van Riebeeck, de man die in 1652 de eerste VOC-handelspost in de latere Kaapkolonie stichtte. Hij trouwt te Schiedam op 28-3-1649 met Maria de la Quellerie daarna verlatijnst tot Quefelverius.

Schiedam, 28-3-1649 huwelijksinschrijving

Nederduitsche Gereformeerde Gemeente

Jo^s v Riebeeck x Maria de la Quellerie      

Gemeentearchief Schiedam

Photo credit: alle zwart/wit-foto's van grafstenen zijn afkomstig uit 'Historical tombstones of Malacca' door Robert Norman Bland.

Brief summary in English

The Dutch East India Company (in Dutch: Vereenigde Oostindische Compagnie commonly abbreviated as VOC) was possibly one of the first multinationals in the world. It operated under the umbrella of the local governments of Dutch provinces Holland and Zeeland, both part of the Dutch Republic. The VOC existed for almost two centuries between 1602 and 1800 and operated in Africa and Asia. It had many local establishments there such as the one in this post, Malacca. At one time the Company employed some 28,000 people among which many soldiers, and numerous ships. Most ships were used for trading but also to sail into unknown territory and establish colonies there, often against the will of the local population. In retrospect, the VOC was not known for its subtle diplomacy but at the time that was the standard operating procedure.

With so many employees in the local establishments, who stayed there for considerable periods of time, it is to be expected that people die there as well. So in many places cemeteries were set up as was the case in Malacca. The one in Malacca is special in as much that several tombstones have been preserved. In 1905 one Robert Norman Bland, an English career civil servant in the Colonial Administration of the Straights Settlements (established in 1826 by the British East India Company), made an inventory of the remaining Portuguese and Dutch tombstones. Most of the Dutch gravestones, which according to Bland had been made of material imported from Holland, survived. Those he had photographed while he copied and translated the text of all in all 26 memorials. 

In case you are interested in the names, you'll find them in the Dutch text together with birth and death dates if mentioned. Bland suggested several family relationships, not all correct. E.g. Bland mentions that Maria Bort probably is the daughter of Balthasar Bort, a VOC top official. But she appears to be his younger sister. Furthermore, I found that her birthdate is mentioned incorrect on the tombstone. In the process, I also noticed Balthasar's birthday is mentioned wrong (today, it may change overnight) in the Dutch version of Wikipedia. 

If you need assistance with the translation of the Dutch text above, please feel free to contact me at patmiebies at gmail dot com. 

Orri en Orie, familie?

For a summary in English, please see below the Dutch text

Via een doorgaans betrouwbare bron kreeg ik de vraag of actrice Henny Orri misschien familie van mijn vrouw was. De familienaam van mijn vrouw is Orie, een naam die, zeker in het verleden, vele schrijfwijzen kent: Orij, Ory, Aury, Oeri, Oerij, Öri om er maar een paar te noemen. Dus als iemand zich afvraagt of ook Orri tot die groep behoort, dan is dat geen vreemde vraag. In het verleden heb ik het me ook wel eens afgevraagd, maar van beantwoording is het nooit gekomen. Tot nu!

Ik realiseer me dat niet iedereen zal weten wie Henny Orri is, al was het alleen maar omdat zij inmiddels de 95 gepasseerd is. Ze is op 16 juni 1925 in Amsterdam geboren. Ze speelde bij de Toneelgroepen Centrum en Theater en won een Theo d'Or, een belangrijke onderscheiding in de theaterwereld. In 2015 krijgt ze de Blijvend Applaus Prijs. Een grande dame dus! En hoe leuk is het dan niet wanneer je zo iemand tot je familie mag rekenen. Altijd goed voor een verhaaltje tijdens een verjaardag.

Wanneer je dit soort familieverbanden wilt aantonen, dan moet je de (verre) voorouders van alle betrokkenen uitpluizen. Omdat ik de voorvaderen en -moederen van mijn vrouw wel ken, is het zaak die van Henny Orri ook op een rijtje te krijgen. Over mevr. Orri is wel het e.e.a. te vinden: waar ze geboren is (Amsterdam), wat haar doopnamen zijn (Henriëtte Josephine) en met wie ze getrouwd is/was (acteur Ton Lensink en regisseur Theo Kling). Maar omdat Henny minder dan 100 jaar geleden geboren is, is haar geboorteakte nog niet vrijgegeven door het Stadsarchief Amsterdam. Daar moeten we, i.v.m. de privacy-wetgeving, nog 5 jaar op wachten. En die akte heb je eigenlijk nodig om uit te vinden wie haar ouders zijn. Want heb je die namen, dan zijn hun voorouders, zeker tot begin 19e eeuw, betrekkelijk eenvoudig te vinden.

Maar goed, wat zijn de mogelijkheden als die geboorteakte er niet is? Dan kan je bij het CBG een persoonskaart aanvragen. Dat duurt even en het kost wat, maar dan weet je het uit betrouwbare bron. Of misschien vind je een genealogie van de familie ergens op internet met de gezochte informatie. Dat kan prima in orde zijn maar zeker weten, dat doe je niet. Altijd checken dus! Gelukkig is er nog zoiets als Delpher waar je in oude kranten kunt zoeken naar familieadvertenties. En als dat niets oplevert, in vroeger dagen publiceerden de meeste kranten de zogenoemde berichten van de Burgerlijke Stand. En daar was het bingo. Maar zelfs dat moet je goed controleren want ik heb daar al vaak tikfouten in aangetroffen. Afijn, genoeg mogelijkheden om die privacywet te omzeilen.

Hieronder het resultaat van mijn zoektocht in de vorm van een stamreeks. Die reeks bestaat uit de voorouders van Henny Orri, in dit geval door het zo ver mogelijk terugvolgen van de familienaam. 

Generatie VII
Henriëtte Josephine (Henny) Orri, geb. te Amsterdam op 16 jun 1925, actrice, tr. (1) met Antonius Lodewijk Lensink, geb. te Batavia op 22 okt 1922, acteur, ovl. te Amsterdam op 13 feb 1997, otr. (2) op 8 jun 1956 met Theo J. Kling, geb. op 23 dec 1930, regisseur, ovl. op 22 feb 2018.

Generatie VI
Henri Joseph Orri, erkende natuurlijke zoon van T.J.P. Orri, geb. te Amsterdam op 9 aug 1889, RK, kantoorbediende, ovl. te Amsterdam op 3 apr 1969, tr. te Amsterdam op 18 mrt 1915 met
Neeltje Uijttenboogaard, geb. te Amsterdam op 2 jun 1893, N.H, costuumnaaister in een atelier, ovl. te Amsterdam op 8 mrt 1991.
Henri woont o.m. in de Albert Cuypstraat 242.
In de oorlog, op 13 mrt 1943, wordt Henri om 21.40 uur opgepakt "terzake spertijd overtreding". In 1944 gebeurt dat nog een keer.
 

Generatie V

Thérèse Josephine Petronella Orri, geb. te Amsterdam op 7 jun 1866, ovl. te Amsterdam circa 12 okt 1922.
Thérèse heeft o.m. gewoond in de Laurierstraat 84.
 
Generatie IV
Johannes Petrus Josephus Orri, geb. te Amsterdam op 18 jan 1829, RK, koopman in leder, ovl. te Amsterdam 13 jul 1893*, tr. te Amsterdam op 3 jul 1856 met
Rosalie Frederica Constance Schiltz, geb. te Amsterdam op 3 jul 1837, ovl. 26 jan 1914*.
Johannes woont o.m. in de Ferdinand Bolstraat 62.
 
Generatie III
Charles Orri, ged. te Amsterdam op 19 nov 1795, kantoorbediende, ovl. te Amsterdam op 12 jul 1872, tr. te Amsterdam op 16 nov 1825 (RK) met
Catharina Joanna de Bliek, ged. te Amsterdam op 12 feb 1794, ovl. na 19 jan 1860.
Zij wonen in 1860 o.m. op de Egelantiersgracht 61.
 
Generatie II
Carolo Francisco (later ook Carel Frantz) Orri, geb. te Amsterdam op 20 apr 1748, ovl. te Amsterdam op 5 jul 1797, otr. te Amsterdam op 2 mrt 1780 met
Elisabeth Clement, geb. te Smirna (Turkije?, Roemenië?) circa 1752, ovl. voor 16 nov 1825.
Bij hun otr. woont hij in de Spiegelstraat, zij op de Oudezijds Achterburgwal.
 
Generatie I
Charlos Orri, geb. te Barcelona circa 1715, verm. begr. te Amsterdam op 27 dec 1766, otr. te Amsterdam op 23 apr 1745 met
Anna Maria Palau, dr. van Fransisco Palau en Geertruijda Tapone, ged. te Amsterdam op 5 dec 1722, begr. te Amsterdam op 7 dec 1801.

Bij hun otr. woont hij in de Kerkstraat, zij op de Keijsersgragt.

Voordat ik aan deze zoektocht begon, had ik weinig idee dat er in het begin van de 18e eeuw een Spaanse kolonie in Amsterdam gevestigd was. Niet alleen Charlos Orri was uit Barcelona afkomstig, ook zijn schoonvader Francisco Palau kwam daar vandaan. Zij hadden samen een onderneming die zich (o.a.?) bezig hield met de import van kurk. Na het overlijden van Francisco neemt zijn vrouw, Geertruijda Tapone, de handelsactiviteiten over. Dit blijkt uit een notariële akte van 6 december 1749 waarin zij procuratie krijgt (zie hieronder). Het opvallende aan de akte is dat die deels is voorgedrukt in het Spaans! En dat heeft notaris Phaff vast niet voor deze ene gelegenheid gedaan. Dus dat duidt wel op meer Spaanse aktiviteit in Amsterdam. Overigens was Geertruijda dan wel in Amsterdam geboren maar ook haar familienaam duidt op Spaanse voorouders. De naam Orri komt in Catalonië nog wel voor.

Nu naar het antwoord op de vraag of de geslachten Orri en Orie aan elkaar verwant zijn. Het antwoord daarop kan kort zijn: nee. Althans, ik heb in Nederland geen gezamenlijke voorouders kunnen vinden. Misschien is dat in Spanje wel het geval omdat we niet weten waar de stamvader aller Ories, Nicolaas Orie, die in de eerste helft van de 18e eeuw met Margareta Luijben is getrouwd en later in Den Bosch is gaan wonen, geboren is.

In Leeuwarden staat wel een Nicolaas Orri genoemd maar hij is aantoonbaar een kleinzoon van de hiervoor genoemde Nicolaas Orie. En daarmee behoort in dit geval de naam Orri tot een van de vele schrijfwijzen van de naam Orie. 

Tot slot nog iets over een mogelijke betekenis van de naam Orri. In het Catalaans zou het de betekenis hebben van weide-achtige grond in de bergen waar de schapen grazen. In de oostelijke Pyreneën maar ook in de aangrenzende Ariège werd die term gebruikt.

Ik hoop de vraag van de vragensteller, die de aanleiding was voor dit blog, hiermee beantwoord te hebben.

Credit photo Henny Orri: Door VARA - FTA001013285 005 con.jpg Beeld en Geluidwiki - Henny Orri, CC BY-SA 3.0 nl, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=11796158

* Met dank aan Harry Bovenkerk.

Brief summary in English

Recently someone asked me whether a well-known Dutch actress was related to my wife's family. The last name of the actress is Orri, my wife's last name is Orie. In Dutch, the pronunciation of these two names is almost equal. Therefore, I started digging up the ancestors of actress Henny Orri. As was expected, privacy laws prevented me from quickly finding out who were her parents. But luckily we have Delpher, the largest site in the Netherlands to delve through countless digitized Dutch newspapers. And as a Dutchman, I am happy to add it is free :-) There I found the names of her parents. Having those, it was almost a piece of cake to put together her pedigree. And much to my surprise, it ended up in Spain, in Barcelona! Henny's ancestor names are Charlos Orri and Anna Maria Palau. Charlos was born around 1715 and came to Amsterdam to marry Anna who was 7 years his junior. She was born in Amsterdam but through her father, I found out that also she has Spanish roots.

After having found some notarial deeds, it became clear to me that there was an active Spanish community in Amsterdam in the early 18th century. There were even preprinted notarial deeds in the Spanish language! I am certain notaries wouldn't do that to please a single client. So there must have been more demand for that kind of service. Charlos Orri and his father in law were part of that community. They were involved in the import of cork. And when Charlos died, his wife took over.

Apart from looking at all these trading activities, the purpose of setting up this line of ancestors was to find out whether somewhere in the Orri line there is a connection with the Orie family. To cut a long story short, the answer is negative. The Orri's came from Barcelona to Amsterdam and stayed there till the present day. The Orie's, as far as we know, started in the province of Brabant, in Den Bosch. From there they went to Leeuwarden in Friesland. In the late 19th century one of them indeed ended up in Amsterdam and had offspring there. But, to paraphrase Kipling, never the twain met.

Incorporated in the Dutch text is 
- a photograph of actress Henny Orri, 

- a brief police record of the arrest of Henri Joseph Orri, the reason being that he was out in the street during the curfew in 1943.

- a notarial deed in Spanish dated November 6, 1749, granting procuration to Geertruijda Tapone, the widow of Fransisco Palau.

- Seven generations Orri 1715-1925

Dying under your own name

Voor het meer complete artikel in het Nederlands, svp hier klikken.

The other day I read an article in the interesting Historiek newsletter. Unless you read Dutch, don't bother to look it up. The newsletter is about a wide variety of historical subjects, both Dutch and from abroad. The article in question is about Prinjesdag 1932. Prinsjesdag, literally translated means 'the day of the little princes'. It is celebrated on the third Tuesday in September and marks the new parliamentary year. The event takes place in The Hague. In an address to the Parliament, the reigning monarch outlines the policy of the government for the year to come. 

Before the Second World War, many social movements tried to promote their ideals by organizing demonstrations, whether or not approved by the authorities. The movements ranged from socialist and communist on the left to fascist on the right.

On that particular Prinsjesdag, on September 20, after the ending of a nearby communist rally, a group of people tried to enter the Binnenhof where the Queen was in the process of addressing the Members of Parliament. Obviously, many police officers tried to prevent this. As a consequence of this clash, whereby the officers used sabers and rubber bats, there was a lot of unrest in the streets around the Binnenhof. A little further away, on the Heerengracht, a traffic cop was trying to give direction to motorized traffic and many pedestrians, when suddenly he was stabbed in the breast. This event was the headline in the a.m. newsletter: "Deadly fights during Prinsjesdag 1932". 

The thing that triggered me was the fact that the newsletter editor wasn't certain about the victim's last name. He thought it was Baars and added that some sources said it also could be Baas. Well, I thought, if in doubt, check it! There are plenty of sources for that period. Birth certificates, population registers, papers, to name a few. And indeed, the birth certificate, checked against other sources, reveals that the name of the police officer is Baas, Hendrik Baas to be precise. If you get stabbed on the job, I think the least journalists can do is get your name right. 

Three days later Hendrik dies and his wife has the following 'obit' published.

In the obit, his wife mentions when the funeral will take place. Most probably she is unaware of the spectacle this is going to be. Obviously, the authorities wanted to make a statement against all the protesters called rioters by the government and press alike.

Thousands of people witnessed the funeral procession on its way to the cemetery. Around 1,600 policemen from all over the country accompanied Hendrik Baas to his final resting place. Two music orchestras were part of the procession. A personal representative of the Queen offered his condolences to the widow and her 8-year-old son. Army and Navy deputations were present and the mayor of The Hague spoke at the grave.

The funeral procession in The Hague on Sept. 27, 1932*

In the months after the funeral, there was attention for the prosecution of the suspect. One J. van B. (42) was arrested shortly after the attack. His background was widely published in the press. Presumably, he was a communist although others denied this. The case was dealt with in court on Febr. 9, 1933. In total there were 17 witnesses pro and con. Apparently, the judge found little consistency in the statements of the witnesses. Even among the witnesses of the prosecution, there was disagreement. Despite a penalty requirement of 15 years in prison, the accused was dismissed from custody. The appeal before a higher court served a few months later but the result was the same, Van B. was acquitted by the judges and he was free to go.

It was remarkable that, a few months later, a claim to compensate Van B. for his time in prison, was rejected

The question remains who caused the death of policeman Hendrik Baas. I am unaware of any official investigation into the matter after Van B. was released. So this stabbing of a police officer remained unpunished. However, my motivation to write this post was to establish the correct name of this officer. And that mission was accomplished. His name is Baas, not Baars. So now Hendrik may disappear in the mists of history under his true name.

For more illustrations, see this post in Dutch by clicking here.

*Picture copied from the Haagsche Courant dated Sept. 27, 1932

Verkeersagent, een gevaarlijk beroep

Vandaag 88 jaar geleden stierf een Haagse verkeersagent als gevolg van relletjes op Prinsjesdag 1932. Dat is nou niet een gebeurtenis die de geschiedenisboeken heeft gehaald maar wel de website van Historiek. Daar wordt o.a. gememoreerd dat demonstrerende communisten slaags raakten met de politie waarbij verkeersagent H. Baars om het leven kwam. Bij Historiek was er nog wat onduidelijkheid over zijn naam. Het kon ook nog Baas zijn, daarover waren de bronnen het niet eens. Maar los daarvan, de suggestie in de intro is duidelijk, de demonstraties hebben iets met de dood van Baars te maken. Maar dat ligt iets genuanceerder.

In 1911 gaf de gemeente Den Haag, kennelijk voor de eerste keer op Prinsjesdag, toestemming om voor het algemeen kiesrecht te demonstreren. Sinds die tijd staat deze dag bekend als "Roode Dinsdag". Ook op 20 september 1932 was er volop politieke strijd. Honderden communisten hadden in het gebouw van Kunsten & Wetenschappen vergaderd en wilden vervolgens oprukken naar het Binnenhof. Dat kon natuurlijk niet getolereerd worden, dus de politie, kennelijk in grote getalen aanwezig, probeerde daar een stokje voor steken. De stokjes van de politie bestonden in die tijd o.m. uit de blanke sabel. Daar werd ruim gebruik van gemaakt. Zo ook van de gummilat en er werd zelfs geschoten. 

Een aantal citaten uit Het Vaderland van 21 september.

"Een lange sliert van communisten begaf zich op weg [vanaf de Zwarteweg/Muzenstraat] via de Heeren-gracht en het Plein naar het Binnenhof, kennelijk met de bedoeling om het Binnenhof op te trekken. De dubbelpost voor de ingang riep "Halt!" en gaf het bevel rechtsomkeert te maken. Toen daaraan niet onmid-dellijk voldaan werd, gingen de sabels uit de scheede en meteen zwermde uit de poort een detachement van twintig agenten in uniform, die de sabel trokken en een aantal rechercheurs, die al loopend hun gummistok te voorschijn haalden. [.....] Wie zich niet gauw genoeg uit de voeten maakte, kreeg het met de agenten te kwaad. Er zijn harde klappen uitgedeeld. [.....] De verkeersagent op de brug van de Heerengracht bleef rustig het verkeer regelen. Juist toen hij de armen uitspreidde kreeg hij een snee met een mes in de borst. [.....] De verkeersagent, die op de Heerengracht onverhoeds gestoken is, blijkt te zijn agent Baars, die twaalf jaar dienst doet bij de Verkeers-brigade. Hij heeft een diepe en breede wond in de hartstreek. Zijn toestand is niet zonder gevaar. De commissaris [.....] verzoekt eventueele getuigen [.....] zich bij hem te vervoegen. Naar wij gisteravond laat bij informatie vernamen is de toestand van de agent Baars (zie tekening*) zoo ernstig, dat men het noodig heeft geoordeeld de familie te waarschuwen. Men vreest voor zijn leven."

Omdat er bij Historiek twijfel is over de naam van de neergestoken politieagent, moet daar eerst maar eens helderheid over komen. Neergestoken worden is één ding, maar dan ook nog met de verkeerde naam in de krant komen, dat kan natuurlijk niet. 

Het meest eenvoudig is om in de burgerlijke stand te kijken en de geboorteakte op te zoeken. Omdat in de kranten de leeftijd van Baars of Baas vermeld wordt en ook zijn voorletter bekend is, levert het vinden van de juiste akte niet zoveel problemen op.

Geboorteakte van Hendrik Baas geb. te Huizen (NH) 23-6-1893

Vergelijking van deze akte met de akte van overlijden geeft de bevestiging dat dit de juiste akte is. En daarmee staat vast dat de neergestoken agent Baas heet, en geen Baars. Tot mijn verrassing is Baas afkomstig uit Huizen in het Gooi, een plaats waar ik nog ruim een jaar heb gewoond.

De familie Baas zit al een paar generaties in de vis maar met de afsluiting van de Zuiderzee, ook in 1932, ziet de toekomst van die sector er niet goed uit. Misschien is Hendrik om die reden bij de politie gegaan. Maar om het goed te maken is hij wel getrouwd met de dochter van een Scheveningse visser.

Fragmentgenealogie Baas

Generatie I

I.              Hendrik Baas, geb. te Huizen op 9 aug 1832, N.H, winkelier, ovl. te Huizen op 15 feb 1899, tr. te Huizen op 10 jun 1860 met Dirkje Wiesenekker, geb. te Huizen op 15 okt 1834, ovl. te Huizen op 10 mrt 1903. Uit dit huwelijk:

1.              Jan, geb. te Huizen op 15 nov 1869, ovl. te Huizen op 1 jul 1895, volgt II.

 Generatie II

II.             Jan Baas, zn. van Hendrik Baas (I) en Dirkje Wiesenekker, geb. te Huizen op 15 nov 1869, vischventer, winkelier, ovl. te Huizen op 1 jul 1895, tr. te Huizen op 11 mrt 1893 met Tijmentje Savert, dr. van Fredrik Savert (vischventer) en Jannetje Ruiter, geb. te Huizen op 7 nov 1869, ovl. na 1 jul 1895. Uit dit huwelijk:

1.              Hendrik, geb. te Huizen op 23 jun 1893, ovl. te 's‑Gravenhage op 23 sep 1932, volgt III.

 Generatie III

III.           Hendrik Baas, zn. van Jan Baas (II) en Tijmentje Savert, geb. te Huizen op 23 jun 1893, agent van politie, ovl. te 's‑Gravenhage op 23 sep 1932, begr. te 's‑Gravenhage op 27 sep 1932, tr. te 's‑Gravenhage op 7 mrt 1923 met Jacoba Harteveld, dr. van Dirk Jacobus Harteveld (visscher) en Jacoba Harteveld, geb. te Scheveningen op 23 jan 1898. Uit dit huwelijk:

1.              Hendrik Jan (Henkie), geb. te 's‑Gravenhage op 3 feb 1924.

Zoals al eerder in de krant gemeld, gaat het niet goed met Hendrik. Voordat hij komt te overlijden. verschijnen er nog wel berichten dat hij, bij een confrontatie in het ziekenhuis, de dader heeft aangewezen. Op 23 september, drie dagen na het incident, overlijdt hij. De familie plaatst deze rouwadvertentie in de krant.

Het is dan nog niet duidelijk dat de begrafenis van Baas enorme proporties zal aannemen. Of we dat, door de bril van heden, moeten zien als een signaal van de autoriteiten richting het (communistische) volk, ik weet het niet maar het zou best kunnen. De communisten zelf waren in ieder geval die mening wel toegedaan. 

Op de zondag voor de begrafenis wordt Baas in tenminste drie protestantse kerken herdacht. Zonder overdrijving kan gesteld worden dat duizenden mensen op de een of andere wijze getuige zijn geweest van de teraardebestelling met korpseer van Hendrik. Uit het hele land stromen op 27 september (30) politiedeputaties toe, wel 1600 man. Langs de route, die via het Hoofdbureau gaat, staan nog eens "ettelijke duizenden belangstellenden". In de stoet (zie foto hieronder***) twee politiemuziekkorpsen en vertegenwoordigers van de Koninklijke Marechaussée, de Rijksveldwacht en onderdelen van leger en marine. Ook aan bloemkransen (meer dan 40), notabelen en sprekers geen gebrek. 

Voorafgaand aan de begrafenis heeft de Haagse hoofdcommissaris Francois van 't Sant 'een bezoek van rouwbeklag' gebracht aan de weduwe. Dat deed hij uit naam van Koningin Wilhelmina.**

De stoet op de Kranenburgweg bij de Nieboerweg

In alle krantenartikelen worden de weduwe van Hendrik en kleine Henkie met geen woord genoemd. Je vraagt je af hoe dit ongetwijfeld imponerende, imposante geheel op hen is overgekomen.

Met de begrafenis is er nog geen eind gekomen aan deze geschiedenis, ook niet voor de weduwe. In de gemeenteraad vinden verhitte discussies plaats over de achterstelling van communisten (door de politie) en de bescherming van fascisten van de Nationale Unie. In de pers wordt gesproken over de moordaanslag op agent Baas terwijl ook de verdachte niet alleen met zijn initialen wordt genoemd maar ook voluit: J. van Bohemen (Hof van Delft, * 10 augustus 1890) met zijn leeftijd erbij.

Op 9 februari 1933 dient de zaak tegen de "sluipmoordenaar" voor de rechtbank aan het Lange Voorhout. Er is een demonstratie gepland door Internationale Roode Hulp, een aan de communisten gelieerde organisatie. De dagvaarding luidt primair dat Van B. opzettelijk heeft geprobeerd agent Baas van het leven te beroven. Er zijn acht getuigen à charge en negen à décharge. Volgens de journalist van Het Vaderland, maakt de verdachte "een zeer vrijmoedigen, om niet te zeggen brutalen indruk." De getuigen à charge zijn weinig consistent in hun uitspraken terwijl de getuigen à décharge de verdachte niet of onvoldoen-de herkennen. De wat onduidelijke verklaring van een politiecommissaris, aanwezig bij de identificatie van de verdachte door agent Baars in het zieken-huis, wordt door de verdediging geheel gefileerd. Niettemin eist de Officier van Justitie 15 jaar wegens doodslag en vraagt de verdediging vrijspraak. Tot vreugde van de aanwezigen op de tribune besluit de rechtbank de verdachte onmiddellijk in vrijheid te stellen wegens gebrek aan bewijs. Zij zal op 23 februari uitspraak doen. Naar aanleiding daarvan gaat de Officier in hoger beroep dat dient voor het hof op 27 mei en 9 juni 1933.

Gesteund door een nieuwe getuige, die verdachte heeft herkend en hem ook al eerder had ontmoet bij de Haagse controlewoningen****, komt de Officier nu tot een eis van 12 jaar. Voordat de pleidooien beginnen verrast de president de aanwezigen met de mededeling dat hij de situatie ter plaatse wil bekijken. Zo gezegd, zo gedaan, het gezelschap gaat naar het wachthuisje van de Blauwe Tram bij de Boschbrug***** en na een half uur is men weer terug (sic). Het pleidooi van de advocaten eindigt wederom in een verzoek om vrijspraak bij gebrek aan wettig en overtuigend bewijs. Op 21 juni wijst het Hof overeenkomstig vonnis, Johannes van Bohemen wordt vrijgesproken.

In augustus 1933 verzoekt Johannes om schadeloosstelling. Hij heeft per slot van rekening vastgezeten als verdachte van doodslag (in de krant heet dat nog steeds 'moord'). Maar zijn verzoek wordt 'niet ontvankelijk' verklaard. In mijn niet-juridische ogen een wat merkwaardige uitspraak omdat Van Bohemen de direkt betrokken partij in deze procedure was. Maar ja, er zullen nog meer juridische redenen zijn voor een niet-ontvankelijkverklaring.

Ook blijft natuurlijk de vraag hangen dat, wanneer Johannes niet de dader is geweest, wie het dan wel gedaan heeft. Maar van enig politie-onderzoek daar-naar heb ik niets kunnen vinden.

Een jaar na de dood van Hendrik Baas legt een deputatie van de politie nog een krans op zijn graf. En dat was dan de historie van een eerzame verkeersagent. Het kan verkeren...

Duidelijk is dat Baas niet aktief heeft deelgenomen aan het herstellen van de openbare orde, zoals dat zo mooi heet. In ieder geval gaat hij nu onder zijn eigen naam de geschiedenis in. En dat was de aanleiding om dit blog te schrijven.

* Tekening overgenomen uit de Haagsche Courant van 23-9-1932

** Deze vertrouwensman van Wilhelmina had ook als taak de affaires van haar man uit de wereld te helpen. Tijdens de oorlog was hij in Londen haar particulier secretaris en hoofd van de Nederlandse geheime dienst.

*** Foto overgenomen uit de Haagsche Courant van 27-9-1932

**** Tot 1 november 1927 is Andreas Miebies daar directeur van geweest. Zou hij Van Bohemen gekend hebben?

***** Dat was in de buurt van de Hertenkamp.