VOC-grafstenen/tombstones in Malacca

For a summary in English, please scroll down.

Bij het horen van de naam VOC, de Verenigde Oostindische Compagnie, denken veel mensen toch aan voormalig Nederlands Indië, het huidige Indonesië. Maar de VOC is ook buiten dat gebied aktief geweest, o.a. in Ceylon. Een wat minder bekende handelspost lag tegen Nederlands Indië aan: Malakka in het huidige Maleisië. De VOC had die post in bezit van 1641 tot 1795 toen het gebied door de Engelsen veroverd werd. Het is dus niet vreemd dat Malakka ook een begraafplaats (in St. Paul's Church) had waar Hollanders werden begraven. Ook Portugezen, die Malakka al in 1511 kolonialiseerden, vonden daar hun laatste rustplaats. 

St. Paul's Church (Malakka), Perak (NW Maleisië), Ligor (Thailand)

De gerestaureerde grafstenen zijn nog steeds in de (overblijfselen van de) kerk te bezichtigen. Al in 1904 zijn alle graven, ook die van 26 Hollanders, gedocu-menteerd en gefotografeerd door Robert Norman Bland (1859-1948). De teksten achter de namen zijn ook van zijn hand. In alfabetische volgorde noemt hij:

Baslij, Nicolaas: † 9-4-1678, vrijborger

Bort, Maria: * Amsterdam 5-8-1639, † 25-8-1661, vrouw van Nicolaes Müller, 

   waarschijnlijk dochter van Balthasar Bort 

Balthasar Bort deel van
anoniem portret eigen-
dom van Rijksmuseum

NB Deze Maria Bort is inderdaad in Amsterdam gedoopt maar 5 jaar eerder dan op haar steen staat: 15-8-1634. Zij is echter niet de dochter van Balthasar Bort maar zijn jongere zus. Balthasar is ook in Amsterdam gedoopt op 18-12-1625 (in Wiki-pedia staat nu nog 14-12-1626 maar dat kan niet juist zijn tenzij genoemde Balthasar kort na 18-12-1625 is overleden. En dat overlijden heb ik niet gevonden.). Beiden zijn kinderen van Thomas Birdt en Anna van Ra(e)ij, zie onderstaande doop-inschrijvingen. Bij het tweede huwelijk (ondertrouw op 15-12-1660) van Thomas wordt verwezen naar zijn eerdere huwelijk met Anna en heet en tekent hij: Bort (zie de ondertrouwinschrijving hierna). Thomas Birdt en Thomas Bort zijn dus één en dezelfde persoon.

Overigens was Balthasar een grote jongen in de VOC. Hij was niet alleen goeverneur van Malakka maar ook nog admiraal van de Noortse vloot (een expeditie naar China) en nog wat functies van dat kaliber waaronder opperhoofd van Ligor in Thailand.

Doop van Baltasar, zoon van Thomas Birdt en Anna van Reaij te Amsterdam op
18-12-1625 in de Oude Kerk (onderste 2 regels)

Doop van Maria dochter van Tomas Birdt en Anna van Reaij
te Amsterdam op 15-8-1634 in de Nieuwe Kerk (onderste inschrijving)

2e otr. van Thomas Bort, weduwnaar van Anna van Raije, met Aefje Cornelis
te Amsterdam op 15-12-1660

d' Dieu, Reynier: † 7-7-1655

opperkoopman

van Eeckel, Hendrick: * Amsterdam 20-3-1619, † 7-7-1650, opperkoopman en

   hoofd van de vestiging te Ligor

Evertsen, Hendrick: * ca 1646, † 22-1-1698, burger, kapitein en koopman

Herbers, Theodorus: * ca 1650, † 18-4-1659

Jansen, Matthijs: * Thonderen, † 5-2-1673, vrijborger

van de Kerckhoven, Theodorus: * 5-11-1660, † 8-11-1661, onderagent in Malacca

Massis, Daniël: * 21-6-1658, † 19-2-1660, ws zoon van John Massis, winkelier,

   later commandant in Perak en Ligor

Massis, Sophia: * 21-6-1664, † 11-11-1665

du Moulin, Johanna: * 19-5-1653, † 17-3-1676, vrouw van Balthasar Bort,

   Emanuel du Moulin was havenmeester 1656-1660

Noelmans, Maria: † 14-3-1660, vrouw van Theodorius Zas, dominee in Malacca

Odame, Anna: * 's-Gravenhage, † 6-7-1669, vrouw van Gillis Syben

Pietersen, Pieter: * Enchuijsen, † 27-5-1644, ziekenbezoeker en deken van de

   kerk

Quefelverius, Maria: * Rotterdam 20-10-1629, † 2-11-1664, vrouw van Johannes

   Riebeck@

Rijcke, Johanna: * 2-2-1656, † 25-1-1673, vrouw van Mathaeus Sonmans, enige

   dochter van Isaack Rijcke en Maria Bort

Robberts, Anganeta: † 6-2-1652, vereerde vrouw van koopman David Verdonck

Rooselaar, Constantijn Johannes: * 13-7-1703, † 18-1-1707, zoon van Pieter Rooselaar, goeverneur van Malacca 1707-1709

Schenkenberg, Hendrik: † 29-6-1671

opperkoopman en "tweede personage"

van stad en fort Malacca 1668-1670

van Schoonhoven, Anna Reijnierse: * 24-8-1643, † 28-11-1670, vrouw van Jan

   Beeck, vrije koopman

Sonmans, Balthasar: * 30-7-1667, † 3-8-1667, zoon van Mathaeus Sonmans en

   Johanna Rijcke

Syben, Gillis: * Haarlem, † 27-8-1663. opperkoopman en "tweede personage"

Trip, Agneta: † 14-2-1697, vrouw van Arnold van Alsem, advocaat-fiscaal 1695-

   1703

Walravens, Davidt: * 18-9-1623, † 28-5-1645

Wilhelmsz, Johan: † 26-11-1655. kapitein van het garnizoen

van Zijl, Johan: * Vianen, † 3-1-1656

opperkoopman en fiscaal

Deze steen van Johan van Zijl, nu 364 jaar oud, is nog steeds in zeer goede staat, zie hieronder.

Picture copied from Google; it is made by Kana Hide in St. Paul's Church.

The tombstone is of the same person as the stone pictured right above this one: Johan van Zijl

Naast Malakka had de VOC ook nog kleinere nederzettingen in Perak (Maleisië) en Ligor (Thailand) (zie de kaart).

@ Johannes Riebeck kennen wij beter als Jan van Riebeeck, de man die in 1652 de eerste VOC-handelspost in de latere Kaapkolonie stichtte. Hij trouwt te Schiedam op 28-3-1649 met Maria de la Quellerie daarna verlatijnst tot Quefelverius.

Schiedam, 28-3-1649 huwelijksinschrijving

Nederduitsche Gereformeerde Gemeente

Jo^s v Riebeeck x Maria de la Quellerie      

Gemeentearchief Schiedam

Photo credit: alle zwart/wit-foto's van grafstenen zijn afkomstig uit 'Historical tombstones of Malacca' door Robert Norman Bland.

Brief summary in English

The Dutch East India Company (in Dutch: Vereenigde Oostindische Compagnie commonly abbreviated as VOC) was possibly one of the first multinationals in the world. It operated under the umbrella of the local governments of Dutch provinces Holland and Zeeland, both part of the Dutch Republic. The VOC existed for almost two centuries between 1602 and 1800 and operated in Africa and Asia. It had many local establishments there such as the one in this post, Malacca. At one time the Company employed some 28,000 people among which many soldiers, and numerous ships. Most ships were used for trading but also to sail into unknown territory and establish colonies there, often against the will of the local population. In retrospect, the VOC was not known for its subtle diplomacy but at the time that was the standard operating procedure.

With so many employees in the local establishments, who stayed there for considerable periods of time, it is to be expected that people die there as well. So in many places cemeteries were set up as was the case in Malacca. The one in Malacca is special in as much that several tombstones have been preserved. In 1905 one Robert Norman Bland, an English career civil servant in the Colonial Administration of the Straights Settlements (established in 1826 by the British East India Company), made an inventory of the remaining Portuguese and Dutch tombstones. Most of the Dutch gravestones, which according to Bland had been made of material imported from Holland, survived. Those he had photographed while he copied and translated the text of all in all 26 memorials. 

In case you are interested in the names, you'll find them in the Dutch text together with birth and death dates if mentioned. Bland suggested several family relationships, not all correct. E.g. Bland mentions that Maria Bort probably is the daughter of Balthasar Bort, a VOC top official. But she appears to be his younger sister. Furthermore, I found that her birthdate is mentioned incorrect on the tombstone. In the process, I also noticed Balthasar's birthday is mentioned wrong (today, it may change overnight) in the Dutch version of Wikipedia. 

If you need assistance with the translation of the Dutch text above, please feel free to contact me at patmiebies at gmail dot com. 

Orri en Orie, familie?

For a summary in English, please see below the Dutch text

Via een doorgaans betrouwbare bron kreeg ik de vraag of actrice Henny Orri misschien familie van mijn vrouw was. De familienaam van mijn vrouw is Orie, een naam die, zeker in het verleden, vele schrijfwijzen kent: Orij, Ory, Aury, Oeri, Oerij, Öri om er maar een paar te noemen. Dus als iemand zich afvraagt of ook Orri tot die groep behoort, dan is dat geen vreemde vraag. In het verleden heb ik het me ook wel eens afgevraagd, maar van beantwoording is het nooit gekomen. Tot nu!

Ik realiseer me dat niet iedereen zal weten wie Henny Orri is, al was het alleen maar omdat zij inmiddels de 95 gepasseerd is. Ze is op 16 juni 1925 in Amsterdam geboren. Ze speelde bij de Toneelgroepen Centrum en Theater en won een Theo d'Or, een belangrijke onderscheiding in de theaterwereld. In 2015 krijgt ze de Blijvend Applaus Prijs. Een grande dame dus! En hoe leuk is het dan niet wanneer je zo iemand tot je familie mag rekenen. Altijd goed voor een verhaaltje tijdens een verjaardag.

Wanneer je dit soort familieverbanden wilt aantonen, dan moet je de (verre) voorouders van alle betrokkenen uitpluizen. Omdat ik de voorvaderen en -moederen van mijn vrouw wel ken, is het zaak die van Henny Orri ook op een rijtje te krijgen. Over mevr. Orri is wel het e.e.a. te vinden: waar ze geboren is (Amsterdam), wat haar doopnamen zijn (Henriëtte Josephine) en met wie ze getrouwd is/was (acteur Ton Lensink en regisseur Theo Kling). Maar omdat Henny minder dan 100 jaar geleden geboren is, is haar geboorteakte nog niet vrijgegeven door het Stadsarchief Amsterdam. Daar moeten we, i.v.m. de privacy-wetgeving, nog 5 jaar op wachten. En die akte heb je eigenlijk nodig om uit te vinden wie haar ouders zijn. Want heb je die namen, dan zijn hun voorouders, zeker tot begin 19e eeuw, betrekkelijk eenvoudig te vinden.

Maar goed, wat zijn de mogelijkheden als die geboorteakte er niet is? Dan kan je bij het CBG een persoonskaart aanvragen. Dat duurt even en het kost wat, maar dan weet je het uit betrouwbare bron. Of misschien vind je een genealogie van de familie ergens op internet met de gezochte informatie. Dat kan prima in orde zijn maar zeker weten, dat doe je niet. Altijd checken dus! Gelukkig is er nog zoiets als Delpher waar je in oude kranten kunt zoeken naar familieadvertenties. En als dat niets oplevert, in vroeger dagen publiceerden de meeste kranten de zogenoemde berichten van de Burgerlijke Stand. En daar was het bingo. Maar zelfs dat moet je goed controleren want ik heb daar al vaak tikfouten in aangetroffen. Afijn, genoeg mogelijkheden om die privacywet te omzeilen.

Hieronder het resultaat van mijn zoektocht in de vorm van een stamreeks. Die reeks bestaat uit de voorouders van Henny Orri, in dit geval door het zo ver mogelijk terugvolgen van de familienaam. 

Generatie VII
Henriëtte Josephine (Henny) Orri, geb. te Amsterdam op 16 jun 1925, actrice, tr. (1) met Antonius Lodewijk Lensink, geb. te Batavia op 22 okt 1922, acteur, ovl. te Amsterdam op 13 feb 1997, otr. (2) op 8 jun 1956 met Theo J. Kling, geb. op 23 dec 1930, regisseur, ovl. op 22 feb 2018.

Generatie VI
Henri Joseph Orri, erkende natuurlijke zoon van T.J.P. Orri, geb. te Amsterdam op 9 aug 1889, RK, kantoorbediende, ovl. te Amsterdam op 3 apr 1969, tr. te Amsterdam op 18 mrt 1915 met
Neeltje Uijttenboogaard, geb. te Amsterdam op 2 jun 1893, N.H, costuumnaaister in een atelier, ovl. te Amsterdam op 8 mrt 1991.
Henri woont o.m. in de Albert Cuypstraat 242.
In de oorlog, op 13 mrt 1943, wordt Henri om 21.40 uur opgepakt "terzake spertijd overtreding". In 1944 gebeurt dat nog een keer.
 

Generatie V

Thérèse Josephine Petronella Orri, geb. te Amsterdam op 7 jun 1866, ovl. te Amsterdam circa 12 okt 1922.
Thérèse heeft o.m. gewoond in de Laurierstraat 84.
 
Generatie IV
Johannes Petrus Josephus Orri, geb. te Amsterdam op 18 jan 1829, RK, koopman in leder, ovl. te Amsterdam 13 jul 1893*, tr. te Amsterdam op 3 jul 1856 met
Rosalie Frederica Constance Schiltz, geb. te Amsterdam op 3 jul 1837, ovl. 26 jan 1914*.
Johannes woont o.m. in de Ferdinand Bolstraat 62.
 
Generatie III
Charles Orri, ged. te Amsterdam op 19 nov 1795, kantoorbediende, ovl. te Amsterdam op 12 jul 1872, tr. te Amsterdam op 16 nov 1825 (RK) met
Catharina Joanna de Bliek, ged. te Amsterdam op 12 feb 1794, ovl. na 19 jan 1860.
Zij wonen in 1860 o.m. op de Egelantiersgracht 61.
 
Generatie II
Carolo Francisco (later ook Carel Frantz) Orri, geb. te Amsterdam op 20 apr 1748, ovl. te Amsterdam op 5 jul 1797, otr. te Amsterdam op 2 mrt 1780 met
Elisabeth Clement, geb. te Smirna (Turkije?, Roemenië?) circa 1752, ovl. voor 16 nov 1825.
Bij hun otr. woont hij in de Spiegelstraat, zij op de Oudezijds Achterburgwal.
 
Generatie I
Charlos Orri, geb. te Barcelona circa 1715, verm. begr. te Amsterdam op 27 dec 1766, otr. te Amsterdam op 23 apr 1745 met
Anna Maria Palau, dr. van Fransisco Palau en Geertruijda Tapone, ged. te Amsterdam op 5 dec 1722, begr. te Amsterdam op 7 dec 1801.

Bij hun otr. woont hij in de Kerkstraat, zij op de Keijsersgragt.

Voordat ik aan deze zoektocht begon, had ik weinig idee dat er in het begin van de 18e eeuw een Spaanse kolonie in Amsterdam gevestigd was. Niet alleen Charlos Orri was uit Barcelona afkomstig, ook zijn schoonvader Francisco Palau kwam daar vandaan. Zij hadden samen een onderneming die zich (o.a.?) bezig hield met de import van kurk. Na het overlijden van Francisco neemt zijn vrouw, Geertruijda Tapone, de handelsactiviteiten over. Dit blijkt uit een notariële akte van 6 december 1749 waarin zij procuratie krijgt (zie hieronder). Het opvallende aan de akte is dat die deels is voorgedrukt in het Spaans! En dat heeft notaris Phaff vast niet voor deze ene gelegenheid gedaan. Dus dat duidt wel op meer Spaanse aktiviteit in Amsterdam. Overigens was Geertruijda dan wel in Amsterdam geboren maar ook haar familienaam duidt op Spaanse voorouders. De naam Orri komt in Catalonië nog wel voor.

Nu naar het antwoord op de vraag of de geslachten Orri en Orie aan elkaar verwant zijn. Het antwoord daarop kan kort zijn: nee. Althans, ik heb in Nederland geen gezamenlijke voorouders kunnen vinden. Misschien is dat in Spanje wel het geval omdat we niet weten waar de stamvader aller Ories, Nicolaas Orie, die in de eerste helft van de 18e eeuw met Margareta Luijben is getrouwd en later in Den Bosch is gaan wonen, geboren is.

In Leeuwarden staat wel een Nicolaas Orri genoemd maar hij is aantoonbaar een kleinzoon van de hiervoor genoemde Nicolaas Orie. En daarmee behoort in dit geval de naam Orri tot een van de vele schrijfwijzen van de naam Orie. 

Tot slot nog iets over een mogelijke betekenis van de naam Orri. In het Catalaans zou het de betekenis hebben van weide-achtige grond in de bergen waar de schapen grazen. In de oostelijke Pyreneën maar ook in de aangrenzende Ariège werd die term gebruikt.

Ik hoop de vraag van de vragensteller, die de aanleiding was voor dit blog, hiermee beantwoord te hebben.

Update: 5 januari 2022

Uit: Noordhollands Dagblad 5-1-2022

Credit photo Henny Orri: Door VARA - FTA001013285 005 con.jpg Beeld en Geluidwiki - Henny Orri, CC BY-SA 3.0 nl, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=11796158

* Met dank aan Harry Bovenkerk.

Brief summary in English

Recently someone asked me whether a well-known Dutch actress was related to my wife's family. The last name of the actress is Orri, my wife's last name is Orie. In Dutch, the pronunciation of these two names is almost equal. Therefore, I started digging up the ancestors of actress Henny Orri. As was expected, privacy laws prevented me from quickly finding out who were her parents. But luckily we have Delpher, the largest site in the Netherlands to delve through countless digitized Dutch newspapers. And as a Dutchman, I am happy to add it is free :-) There I found the names of her parents. Having those, it was almost a piece of cake to put together her pedigree. And much to my surprise, it ended up in Spain, in Barcelona! Henny's ancestor names are Charlos Orri and Anna Maria Palau. Charlos was born around 1715 and came to Amsterdam to marry Anna who was 7 years his junior. She was born in Amsterdam but through her father, I found out that also she has Spanish roots.

After having found some notarial deeds, it became clear to me that there was an active Spanish community in Amsterdam in the early 18th century. There were even preprinted notarial deeds in the Spanish language! I am certain notaries wouldn't do that to please a single client. So there must have been more demand for that kind of service. Charlos Orri and his father in law were part of that community. They were involved in the import of cork. And when Charlos died, his wife took over.

Apart from looking at all these trading activities, the purpose of setting up this line of ancestors was to find out whether somewhere in the Orri line there is a connection with the Orie family. To cut a long story short, the answer is negative. The Orri's came from Barcelona to Amsterdam and stayed there till the present day. The Orie's, as far as we know, started in the province of Brabant, in Den Bosch. From there they went to Leeuwarden in Friesland. In the late 19th century one of them indeed ended up in Amsterdam and had offspring there. But, to paraphrase Kipling, never the twain met.

Incorporated in the Dutch text is 
- a photograph of actress Henny Orri, 

- a brief police record of the arrest of Henri Joseph Orri, the reason being that he was out in the street during the curfew in 1943.

- a notarial deed in Spanish dated November 6, 1749, granting procuration to Geertruijda Tapone, the widow of Fransisco Palau.

- Seven generations Orri 1715-1925

Update: Jan. 5, 2022

Yesterday, January 4, 2022, Henny Orri passed away. She turned 96 years.

Dying under your own name

Voor het meer complete artikel in het Nederlands, svp hier klikken.

The other day I read an article in the interesting Historiek newsletter. Unless you read Dutch, don't bother to look it up. The newsletter is about a wide variety of historical subjects, both Dutch and from abroad. The article in question is about Prinjesdag 1932. Prinsjesdag, literally translated means 'the day of the little princes'. It is celebrated on the third Tuesday in September and marks the new parliamentary year. The event takes place in The Hague. In an address to the Parliament, the reigning monarch outlines the policy of the government for the year to come. 

Before the Second World War, many social movements tried to promote their ideals by organizing demonstrations, whether or not approved by the authorities. The movements ranged from socialist and communist on the left to fascist on the right.

On that particular Prinsjesdag, on September 20, after the ending of a nearby communist rally, a group of people tried to enter the Binnenhof where the Queen was in the process of addressing the Members of Parliament. Obviously, many police officers tried to prevent this. As a consequence of this clash, whereby the officers used sabers and rubber bats, there was a lot of unrest in the streets around the Binnenhof. A little further away, on the Heerengracht, a traffic cop was trying to give direction to motorized traffic and many pedestrians, when suddenly he was stabbed in the breast. This event was the headline in the a.m. newsletter: "Deadly fights during Prinsjesdag 1932". 

The thing that triggered me was the fact that the newsletter editor wasn't certain about the victim's last name. He thought it was Baars and added that some sources said it also could be Baas. Well, I thought, if in doubt, check it! There are plenty of sources for that period. Birth certificates, population registers, papers, to name a few. And indeed, the birth certificate, checked against other sources, reveals that the name of the police officer is Baas, Hendrik Baas to be precise. If you get stabbed on the job, I think the least journalists can do is get your name right. 

Three days later Hendrik dies and his wife has the following 'obit' published.

In the obit, his wife mentions when the funeral will take place. Most probably she is unaware of the spectacle this is going to be. Obviously, the authorities wanted to make a statement against all the protesters called rioters by the government and press alike.

Thousands of people witnessed the funeral procession on its way to the cemetery. Around 1,600 policemen from all over the country accompanied Hendrik Baas to his final resting place. Two music orchestras were part of the procession. A personal representative of the Queen offered his condolences to the widow and her 8-year-old son. Army and Navy deputations were present and the mayor of The Hague spoke at the grave.

The funeral procession in The Hague on Sept. 27, 1932*

In the months after the funeral, there was attention for the prosecution of the suspect. One J. van B. (42) was arrested shortly after the attack. His background was widely published in the press. Presumably, he was a communist although others denied this. The case was dealt with in court on Febr. 9, 1933. In total there were 17 witnesses pro and con. Apparently, the judge found little consistency in the statements of the witnesses. Even among the witnesses of the prosecution, there was disagreement. Despite a penalty requirement of 15 years in prison, the accused was dismissed from custody. The appeal before a higher court served a few months later but the result was the same, Van B. was acquitted by the judges and he was free to go.

It was remarkable that, a few months later, a claim to compensate Van B. for his time in prison, was rejected

The question remains who caused the death of policeman Hendrik Baas. I am unaware of any official investigation into the matter after Van B. was released. So this stabbing of a police officer remained unpunished. However, my motivation to write this post was to establish the correct name of this officer. And that mission was accomplished. His name is Baas, not Baars. So now Hendrik may disappear in the mists of history under his true name.

For more illustrations, see this post in Dutch by clicking here.

*Picture copied from the Haagsche Courant dated Sept. 27, 1932

Verkeersagent, een gevaarlijk beroep

Vandaag 88 jaar geleden stierf een Haagse verkeersagent als gevolg van relletjes op Prinsjesdag 1932. Dat is nou niet een gebeurtenis die de geschiedenisboeken heeft gehaald maar wel de website van Historiek. Daar wordt o.a. gememoreerd dat demonstrerende communisten slaags raakten met de politie waarbij verkeersagent H. Baars om het leven kwam. Bij Historiek was er nog wat onduidelijkheid over zijn naam. Het kon ook nog Baas zijn, daarover waren de bronnen het niet eens. Maar los daarvan, de suggestie in de intro is duidelijk, de demonstraties hebben iets met de dood van Baars te maken. Maar dat ligt iets genuanceerder.

In 1911 gaf de gemeente Den Haag, kennelijk voor de eerste keer op Prinsjesdag, toestemming om voor het algemeen kiesrecht te demonstreren. Sinds die tijd staat deze dag bekend als "Roode Dinsdag". Ook op 20 september 1932 was er volop politieke strijd. Honderden communisten hadden in het gebouw van Kunsten & Wetenschappen vergaderd en wilden vervolgens oprukken naar het Binnenhof. Dat kon natuurlijk niet getolereerd worden, dus de politie, kennelijk in grote getalen aanwezig, probeerde daar een stokje voor steken. De stokjes van de politie bestonden in die tijd o.m. uit de blanke sabel. Daar werd ruim gebruik van gemaakt. Zo ook van de gummilat en er werd zelfs geschoten. 

Een aantal citaten uit Het Vaderland van 21 september.

"Een lange sliert van communisten begaf zich op weg [vanaf de Zwarteweg/Muzenstraat] via de Heeren-gracht en het Plein naar het Binnenhof, kennelijk met de bedoeling om het Binnenhof op te trekken. De dubbelpost voor de ingang riep "Halt!" en gaf het bevel rechtsomkeert te maken. Toen daaraan niet onmid-dellijk voldaan werd, gingen de sabels uit de scheede en meteen zwermde uit de poort een detachement van twintig agenten in uniform, die de sabel trokken en een aantal rechercheurs, die al loopend hun gummistok te voorschijn haalden. [.....] Wie zich niet gauw genoeg uit de voeten maakte, kreeg het met de agenten te kwaad. Er zijn harde klappen uitgedeeld. [.....] De verkeersagent op de brug van de Heerengracht bleef rustig het verkeer regelen. Juist toen hij de armen uitspreidde kreeg hij een snee met een mes in de borst. [.....] De verkeersagent, die op de Heerengracht onverhoeds gestoken is, blijkt te zijn agent Baars, die twaalf jaar dienst doet bij de Verkeers-brigade. Hij heeft een diepe en breede wond in de hartstreek. Zijn toestand is niet zonder gevaar. De commissaris [.....] verzoekt eventueele getuigen [.....] zich bij hem te vervoegen. Naar wij gisteravond laat bij informatie vernamen is de toestand van de agent Baars (zie tekening*) zoo ernstig, dat men het noodig heeft geoordeeld de familie te waarschuwen. Men vreest voor zijn leven."

Omdat er bij Historiek twijfel is over de naam van de neergestoken politieagent, moet daar eerst maar eens helderheid over komen. Neergestoken worden is één ding, maar dan ook nog met de verkeerde naam in de krant komen, dat kan natuurlijk niet. 

Het meest eenvoudig is om in de burgerlijke stand te kijken en de geboorteakte op te zoeken. Omdat in de kranten de leeftijd van Baars of Baas vermeld wordt en ook zijn voorletter bekend is, levert het vinden van de juiste akte niet zoveel problemen op.

Geboorteakte van Hendrik Baas geb. te Huizen (NH) 23-6-1893

Vergelijking van deze akte met de akte van overlijden geeft de bevestiging dat dit de juiste akte is. En daarmee staat vast dat de neergestoken agent Baas heet, en geen Baars. Tot mijn verrassing is Baas afkomstig uit Huizen in het Gooi, een plaats waar ik nog ruim een jaar heb gewoond.

De familie Baas zit al een paar generaties in de vis maar met de afsluiting van de Zuiderzee, ook in 1932, ziet de toekomst van die sector er niet goed uit. Misschien is Hendrik om die reden bij de politie gegaan. Maar om het goed te maken is hij wel getrouwd met de dochter van een Scheveningse visser.

Fragmentgenealogie Baas

Generatie I

I.              Hendrik Baas, geb. te Huizen op 9 aug 1832, N.H, winkelier, ovl. te Huizen op 15 feb 1899, tr. te Huizen op 10 jun 1860 met Dirkje Wiesenekker, geb. te Huizen op 15 okt 1834, ovl. te Huizen op 10 mrt 1903. Uit dit huwelijk:

1.              Jan, geb. te Huizen op 15 nov 1869, ovl. te Huizen op 1 jul 1895, volgt II.

 Generatie II

II.             Jan Baas, zn. van Hendrik Baas (I) en Dirkje Wiesenekker, geb. te Huizen op 15 nov 1869, vischventer, winkelier, ovl. te Huizen op 1 jul 1895, tr. te Huizen op 11 mrt 1893 met Tijmentje Savert, dr. van Fredrik Savert (vischventer) en Jannetje Ruiter, geb. te Huizen op 7 nov 1869, ovl. na 1 jul 1895. Uit dit huwelijk:

1.              Hendrik, geb. te Huizen op 23 jun 1893, ovl. te 's‑Gravenhage op 23 sep 1932, volgt III.

 Generatie III

III.           Hendrik Baas, zn. van Jan Baas (II) en Tijmentje Savert, geb. te Huizen op 23 jun 1893, agent van politie, ovl. te 's‑Gravenhage op 23 sep 1932, begr. te 's‑Gravenhage op 27 sep 1932, tr. te 's‑Gravenhage op 7 mrt 1923 met Jacoba Harteveld, dr. van Dirk Jacobus Harteveld (visscher) en Jacoba Harteveld, geb. te Scheveningen op 23 jan 1898. Uit dit huwelijk:

1.              Hendrik Jan (Henkie), geb. te 's‑Gravenhage op 3 feb 1924.

Zoals al eerder in de krant gemeld, gaat het niet goed met Hendrik. Voordat hij komt te overlijden. verschijnen er nog wel berichten dat hij, bij een confrontatie in het ziekenhuis, de dader heeft aangewezen. Op 23 september, drie dagen na het incident, overlijdt hij. De familie plaatst deze rouwadvertentie in de krant.

Het is dan nog niet duidelijk dat de begrafenis van Baas enorme proporties zal aannemen. Of we dat, door de bril van heden, moeten zien als een signaal van de autoriteiten richting het (communistische) volk, ik weet het niet maar het zou best kunnen. De communisten zelf waren in ieder geval die mening wel toegedaan. 

Op de zondag voor de begrafenis wordt Baas in tenminste drie protestantse kerken herdacht. Zonder overdrijving kan gesteld worden dat duizenden mensen op de een of andere wijze getuige zijn geweest van de teraardebestelling met korpseer van Hendrik. Uit het hele land stromen op 27 september (30) politiedeputaties toe, wel 1600 man. Langs de route, die via het Hoofdbureau gaat, staan nog eens "ettelijke duizenden belangstellenden". In de stoet (zie foto hieronder***) twee politiemuziekkorpsen en vertegenwoordigers van de Koninklijke Marechaussée, de Rijksveldwacht en onderdelen van leger en marine. Ook aan bloemkransen (meer dan 40), notabelen en sprekers geen gebrek. 

Voorafgaand aan de begrafenis heeft de Haagse hoofdcommissaris Francois van 't Sant 'een bezoek van rouwbeklag' gebracht aan de weduwe. Dat deed hij uit naam van Koningin Wilhelmina.**

De stoet op de Kranenburgweg bij de Nieboerweg

In alle krantenartikelen worden de weduwe van Hendrik en kleine Henkie met geen woord genoemd. Je vraagt je af hoe dit ongetwijfeld imponerende, imposante geheel op hen is overgekomen.

Met de begrafenis is er nog geen eind gekomen aan deze geschiedenis, ook niet voor de weduwe. In de gemeenteraad vinden verhitte discussies plaats over de achterstelling van communisten (door de politie) en de bescherming van fascisten van de Nationale Unie. In de pers wordt gesproken over de moordaanslag op agent Baas terwijl ook de verdachte niet alleen met zijn initialen wordt genoemd maar ook voluit: J. van Bohemen (Hof van Delft, * 10 augustus 1890) met zijn leeftijd erbij.

Op 9 februari 1933 dient de zaak tegen de "sluipmoordenaar" voor de rechtbank aan het Lange Voorhout. Er is een demonstratie gepland door Internationale Roode Hulp, een aan de communisten gelieerde organisatie. De dagvaarding luidt primair dat Van B. opzettelijk heeft geprobeerd agent Baas van het leven te beroven. Er zijn acht getuigen à charge en negen à décharge. Volgens de journalist van Het Vaderland, maakt de verdachte "een zeer vrijmoedigen, om niet te zeggen brutalen indruk." De getuigen à charge zijn weinig consistent in hun uitspraken terwijl de getuigen à décharge de verdachte niet of onvoldoen-de herkennen. De wat onduidelijke verklaring van een politiecommissaris, aanwezig bij de identificatie van de verdachte door agent Baars in het zieken-huis, wordt door de verdediging geheel gefileerd. Niettemin eist de Officier van Justitie 15 jaar wegens doodslag en vraagt de verdediging vrijspraak. Tot vreugde van de aanwezigen op de tribune besluit de rechtbank de verdachte onmiddellijk in vrijheid te stellen wegens gebrek aan bewijs. Zij zal op 23 februari uitspraak doen. Naar aanleiding daarvan gaat de Officier in hoger beroep dat dient voor het hof op 27 mei en 9 juni 1933.

Gesteund door een nieuwe getuige, die verdachte heeft herkend en hem ook al eerder had ontmoet bij de Haagse controlewoningen****, komt de Officier nu tot een eis van 12 jaar. Voordat de pleidooien beginnen verrast de president de aanwezigen met de mededeling dat hij de situatie ter plaatse wil bekijken. Zo gezegd, zo gedaan, het gezelschap gaat naar het wachthuisje van de Blauwe Tram bij de Boschbrug***** en na een half uur is men weer terug (sic). Het pleidooi van de advocaten eindigt wederom in een verzoek om vrijspraak bij gebrek aan wettig en overtuigend bewijs. Op 21 juni wijst het Hof overeenkomstig vonnis, Johannes van Bohemen wordt vrijgesproken.

In augustus 1933 verzoekt Johannes om schadeloosstelling. Hij heeft per slot van rekening vastgezeten als verdachte van doodslag (in de krant heet dat nog steeds 'moord'). Maar zijn verzoek wordt 'niet ontvankelijk' verklaard. In mijn niet-juridische ogen een wat merkwaardige uitspraak omdat Van Bohemen de direkt betrokken partij in deze procedure was. Maar ja, er zullen nog meer juridische redenen zijn voor een niet-ontvankelijkverklaring.

Ook blijft natuurlijk de vraag hangen dat, wanneer Johannes niet de dader is geweest, wie het dan wel gedaan heeft. Maar van enig politie-onderzoek daar-naar heb ik niets kunnen vinden.

Een jaar na de dood van Hendrik Baas legt een deputatie van de politie nog een krans op zijn graf. En dat was dan de historie van een eerzame verkeersagent. Het kan verkeren...

Duidelijk is dat Baas niet aktief heeft deelgenomen aan het herstellen van de openbare orde, zoals dat zo mooi heet. In ieder geval gaat hij nu onder zijn eigen naam de geschiedenis in. En dat was de aanleiding om dit blog te schrijven.

* Tekening overgenomen uit de Haagsche Courant van 23-9-1932

** Deze vertrouwensman van Wilhelmina had ook als taak de affaires van haar man uit de wereld te helpen. Tijdens de oorlog was hij in Londen haar particulier secretaris en hoofd van de Nederlandse geheime dienst.

*** Foto overgenomen uit de Haagsche Courant van 27-9-1932

**** Tot 1 november 1927 is Andreas Miebies daar directeur van geweest. Zou hij Van Bohemen gekend hebben?

***** Dat was in de buurt van de Hertenkamp.