Een cadeautje voor de baas

Mijn moeder heeft nog zo'n vitrine-achtige kast waarin ze haar memorabilia tentoonstelt. Het is niet zo dat de visite daar nou elke keer in be- of verwondering naar staat te kijken want het zijn meer haar herinneringen. Aan reizen die ze gemaakt heeft, kleine sieraadjes (vergeef me het pleonasme) en ook dingetjes uit de familie. Zo had ik daar al eens een soort beugel zien liggen maar er verder weinig aandacht aan geschonken. Recent had ik 'm weer in handen omdat ik er een inscriptie op ontwaarde. En die was nog goed leesbaar ook, er kwamen zelfs twee familienamen op voor en dan is mijn interesse gewekt.

Eerst maar even over de beugel zelf. Het totale gewicht is exact 70 gram; aan de uiteinden zitten twee koppelstukjes, de afstand daartussen is ong. 250 mm. Het zou kunnen zijn dat die koppelingen hebben gediend als bevestiging aan een (glazen/kristallen) schaal. De inscriptie luidt:

6 Aug. 1856 Aan onzen geachten Patroon den Heer L.T. Dooremans en zijne Echtgenoote Mevrouw E.M. Dooremans-Hoebee 25 Jarig Huwelijksfeest De gezamenlijke werklieden 6 Aug. 1881

Getuige de aangebrachte merken aan de binnenkant, is de beugel van zilver gemaakt.

V.l.n.r. hebben deze merken de volgende betekenis:

• een lopende leeuw met daaronder een 2 aanduidende dat dit z.g. tweede gehalte zilver is d.i. een zuiverheid van 835/1000;
• het merk van de maker t.w. Fa J.M.van Kempen en Zonen, Voorschoten, tonende de letters VK met daarboven een halve maan en twee punten;
• het Minervakopje. Daarop zou een letter zichtbaar moeten zijn om aan te geven welk waarborgkantoor de keur heeft gedaan. In dit geval waarschijnlijk kantoor Den Haag (C).
• de jaarletter van het jaar waarin het stuk is gemaakt. Hoewel niet helemaal duidelijk houd ik het op een omgekeerde V van het jaar 1880.

De eerste vraag die opkomt is natuurlijk, wie zijn/waren die mensen? Eerlijk gezegd, geen idee, het is in ieder geval geen familie. Dus wie zijn het dan wel en hoe komt die beugel bij mijn moeder terecht? Ik zal proberen daar een antwoord op te geven.

Het echtpaar Dooremans is gauw gevonden via WieWasWie, zo ook hun ouders.

Het echtpaar Dooremans-Hoebée en hun ouders

Leonard François
Dooremans

Wat opvalt is dat op de beugel de naam L.T. Dooremans staat terwijl zijn "echte" voorletters L.F. zijn. Een foutje van de graveur zullen we maar denken. Voor de zekerheid maar even in de huwelijksakte gekeken. De huwelijksdatum stemt wel overeen met de datum op de beugel en de bruidegom heet inderdaad Leonard François.
Niet alle huwelijksaktes zijn zo uitgebreid als deze uit Dordrecht. Hieronder het begin en het einde van de akte met de handtekeningen van Leonard en Elizabeth. Originele handtekeningen vind ik toch altijd weer bijzonder omdat ze je gevoelsmatig in contact brengen met mensen die allang niet meer onder ons zijn.

Hieronder de transcriptie van de hele akte. Dan kunt u eens lezen wat er in de voorloper van de gemeentelijke basisadministratie (GBA) allemaal handgeschreven genoteerd werd. Ook een stukje werkgelegenheid dat allang verdwenen is.

Acte 99.

In het Jaar Achttien Honderd Zes en vijftig, den zesden

Augustus is voor ons Bartholomeus van den Eest

van Bleskensgraaf, wethouder Ambtenaar van den Burgerlijken

Stand van Dordrecht, Provincie Zuid Holland, verschenen

Leonard François Dooremans, oud vijf en dertig Jaren, blijkens

geboorte Extract geboren te Rotterdam, wonende alhier,

van beroep Fabrikant, meerderjarige zoon van Leonard Dooremans,

van beroep Fabrikant, en van Diena Corri, zonder beroep,

beiden wonende alhier, en heeft derzelve voldaan aan

de wet op de Nationale Militie, blijkens certificaat, en

Elizabeth Maria Hoebee, oud zeventien jaren blijkens geboorte Extract, geboren

en wonende alhier, zonder beroep, minderjarige dochter

van Pieter Hoebee, en Elizabeth Zock, beiden alhier 

overleden, eerstgemelde den eersten Augustus Achttien Honderd

Zes en veertig en laatstgemelde den vijftienden January achttien

Honderd drie en veertig, zijnde hare grootouders all???

alhier overleden, en genaamd geweest hare vaderlijke grootouders

Hendrik Hoebee en Maria Roeland, eerstgemelden den

twee en twintigsten September Achttien Honderd Zesen veertig

en laatstgenoemde den een en dertigsten Maart

Achttien Honderd Een en veertig, en hare moederlijken

grootouders Diderik Fitela (?) Sok of Zock, en Albertje 

Koele, eerstgemelden begraven acht December Achttien Honderd

en Zeven, en laatstgemelde den negenden April, achttien

Honderd vijftien, alles blijkens overlijdens en Begraaf Extracten

bijgestaan met haren voogd Hendrik Hoebee, oud

veertig Jaren, van beroep Scheepmaker, en haren

toezienden voogd Cornelis Papenhuijzen, oud veertig

jaren, van beroep kapper, beiden wonende alhier,

en tot hare voormelde betrekking benoemd (?) bij eenen

gehouden fa?????? den zeventienden Augustus Achttien

Honderd zes en veertig, voor den Kantonregter van het

eerste kanton, vierden Arrondissement, Provincie Zuid Holland,

zitting houdende alhier, blijkens aan ons vertoonde Extract

Expeditie en welke beiden verklaarden in het Huwelijk

van hunne Pupille te bewilligen, welken ons onder overlegging

der gemelde stukken, verzocht hebben het door hun voorgenomen

Huwelijk te voltrekken, waar van de Afkondigingen

alhier, op den Zeven en twintigsten der vorige en

derden dezer Maand geschied en zonder Stuiting zijn

afgelopen en hebben de aanstaande Echtgenooten aan ons

in tegenwoordigheid van natemelden getuigen verklaard,

dat Zij elkander aannemen tot echtgenooten, en dat Zij

getrouwelijk elkander pligten zullen vervullen, welken

door de wet aan den Huwelijken Staat verbonden zijn,

zoo verklaren wij in naam der wet, dat

Leonard Francois Dooremans en Elizabeth 

Maria Hoebee, door het Huwelijk zijn verbonden,

en hebben wij hier van Acte opgemaakt in

tegenwoordigheid van Willem Hendrik Bosch, oud

drie en zeventig jaren, Antony van Maarseveen, oud

negen en veertig jaren, beiden van beroep geemploiende (?),

Jacobus Nicolaas Moree, oud twee en zestig jaren,

van beroep Concierge en Arie van Heck, oud negen en

vijftig jaren, van beroep Stadsbode, allen niet verwant en

wonende alhier, welke deze actenadat hen (?) dezelve ???

voorgelezen ???, ??? ons en de Echtgenooten ondertekend hebben.

Extract doorgehaald blijkens geboorte Extract goedgekeurd

w.g.

L.F. Dooremans

                           E.M. Hoebee van den Eest van Bleskensgraaf

W.H. Bosch

A. van Maarseveen

J.N. Morée

A. v. Heck

Uittreksel geboorteregister R'dam
Leonard Francois Dooremans

De 'Extracten' waar in deze akte sprake van is, behoren tot de zogenoemde Huwelijkse Bijlagen. Soms zit daar waardevolle informatie tussen. Bovendien, in de 19e eeuw schreef men nog heel fraai, zie het bijgaande uittreksel uit het geboorteregister van Leonard Francois, deze keer zonder cedille (ç).
Wat verder opvalt is het leeftijdverschil tussen de echtelieden: zo'n 18 jaar. François was 35 en Elizabeth 17 jaar. De minderjarige bruid heeft dan ook twee voogden, die eveneens toestemming voor het huwelijk moeten geven. De eerste is Hendrik Hoebee, haar 23 jaar oudere broer en scheepmaker van beroep. Cornelis Papenhuijzen, een kapper, is toeziend voogd. Beiden zijn door de kantonrechter aangesteld.

Wanneer we teruggaan naar de tekst op de zilveren beugel, dan zien we dat Leonard François daarop betiteld wordt als Patroon, als baas dus of directeur. Het kost niet al te veel moeite om uit te vinden dat hij vanaf 1 juli 1860 de zakelijke belangen van zijn vader L. Dooremans heeft overgenomen.

Die belangen bestaan uit de vennootschap onder firma (v.o.f.) L. Dooremans & Zoon Lakmoes- en Blaauwsel-Fabrikanten en Kooplieden. De producten die daar gemaakt werden, worden omschreven als verfstoffen.

Ze zijn mogelijk ook bekend bij de huisvrouw uit vervlogen tijden die een zakje blauw in de was deed om een "góór" eindresultaat te voorkomen. Hoe dan ook, het bedrijf had kennelijk een goede naam met dien verstande dat het tijdens de Wereldtentoonstelling in Antwerpen in 1885 een eervolle vermelding verdient. Aldus "de officieele lijst der bekroningen van de Ned. Afdeeling". Directeur Dooremans heeft dat niet meer mee mogen maken want hij overleed eerder dat jaar op 12 januari. Omdat de gezamenlijke werknemers in een krant hebben laten weten dat zijn nagedachtenis bij hen in blijvende herinnering zal blijven, kennen we ook de namen van die werknemers. En dat zijn misschien wel de zelfde mensen die op de zilveren beugel staan vermeld als "de gezamenlijke werklieden". Het zijn de heren De Leeuw, Kool of Kooi, Meeldijk, Verloop, Tilgenkamp en Van Dijl.

Aan dat rijtje namen kan mogelijk nog ene Jan Tarmond toegevoegd worden die, volgens de Dordrechtse Courant van 3 juni 1883, 46 jaar bij het bedrijf in dienst was. Een dag eerder staat in diezelfde krant dat een 68-jarige werkman vanaf een ladder in een tonnetje blauwsel is gevallen. Helaas wordt zijn naam niet vermeld. Uitgaande van de veronderstelling dat er in die dagen nog nauwelijks mobiliteit bestond en alle werknemers in Dordrecht geboren zijn, lijkt alleen Jan Tarmond in aanmerking te komen voor het bedrijfsongeval; een Johannes Tarmond is geboren op 11-6-1815.

Het bedrijf was destijds (1860-1865) gevestigd in Wijk C, in de Voorstraat 528-531. Dat is helemaal aan het eind, daar waar men aan de achterzijde uitkijkt op de Groote Kerk. Ook aan de achterzijde een water waarvan ik de naam niet weet. Het is het verlengde van de (huidige) Leuvehaven. Er is vast wel een Dordtenaar die mij de exacte naam kan vertellen. In ieder geval was zo'n water erg handig voor de aan- en afvoer van grondstoffen en producten.

En dan is er nog iets dat ik niet weet. Er is ooit een zegel door de fabriek uitgegeven waarop zelfs het "zakjeblauw" voorkomt. Het heeft wel wat van een postzegel maar wat het precies is en waarom die zegel is uitgegeven...
________________
Update: 2 juli 2016
Het "raadsel" van bovengetoond zegel vormde voor Nynke van den Hooven kennelijk een uitdaging. Zij mailde mij: "Je geeft aan niet te weten waar het zegel van L. Dooreman’s & Zn. voor uitgegeven is. Ik vermoed dat het een sluitzegel is geweest, waarmee een productverpakking gesloten werd. Een reclame-uiting dus eigenlijk. Ik ken ze ook wel van zakjes cacao.

Die producten van Dooreman waren (aldus sluitzegel):

•           lakmoes (een in water oplosbaar blauw-violet poeder),
•           blauwsel (wat aan de particulier verkocht werd als zakje blauw, maar misschien dat het ook in grotere hoeveelheden aan wasserijen werd geleverd),
•           ultramarijn (grondstof voor blauwsel) en
•           kogelblauw (mogelijk een andere blauwsel-variant).
•           Kobus (azure) blauw en Kroon zakjeblauw; dat waren vermoedelijk blauwsel-producten die aan particulieren werden geleverd. Zie bijgaande advertentie uit het Utrechts Nieuwsblad           van 24-01-1898, waarin in ieder geval kogelblauw en Kroon zakjeblauw worden genoemd."

Utrechts Nieuwsblad 24-1-1898

______________________
Niet alleen de familie Dooremans bestond uit ondernemers, ook de familie van echtgenote Elizabeth Maria Hoebée was van het ondernemende type. Uit de huwelijksakte werd al duidelijk dat de broer van de bruid van beroep scheepmaker was. Het is meer dan waarschijnlijk dat hij werkte bij de al in 1815 opgerichte Hoebée Scheepswerf in Dordrecht, een bedrijf dat heden nog steeds bestaat.

Scheepswerf Hoebée, 1e Merwedehaven, Dordrecht

Blijft de vraag hoe de zilveren beugel in onze familie terecht is gekomen. Daar kan ik kort over zijn, wéten doe ik dat niet maar er is wel een vermoeden. De naam Dooremans had altijd wel een bekende klank maar mijn broer herinnerde zich dat er vroeger bij onze grootouders regelmatig een oudere, wat deftige dame op bezoek kwam genaamd 'tante Jo Dooremans'. Dus daarom op zoek naar deze dame en ook zij is te vinden, althans ik denk dat zij het is.
Omdat zij met enige regelmaat bij onze grootouders langs kwam, concludeer ik dat ze in of bij Den Haag heeft gewoond. Bovendien, ze was op leeftijd en in leven in het begin van de vijftiger jaren. Al zoekend kom ik dan bij een in Wassenaar gewoond hebbende dame. Haar naam is Maria Johanna Dooremans. Zij bewoonde, samen met haar zuster een statig huis op de Prinsenweg. De reis naar de Mispelstraat in de Haagse vruchtenbuurt moet niet zo lastig zijn geweest omdat HTM-lijnen (de Gele Tram, I/2, I/4 en I/5) over de Prinsenweg naar Den Haag reden. B.v. bij het Hollands Spoor kon je dan overstappen op buslijn D die bij de Appelstraat stopte.

Hoewel het aannemelijk is dat "tante Jo" familie is van Leonard François Dooremans, heb ik een directe relatie niet kunnen aantonen. Het heeft er alle schijn van dat er twee takken Dooremans zijn. Eentje is rond 1850 vanuit Rotterdam in Dordrecht terecht gekomen, de andere is in Rotterdam gebleven. In beide takken komen ondernemers voor. Ook de gelijkenis tussen de namen Leendert (3x in de Roterdamse tak) en Leonard (4x in de Dordtse tak) duidt in de richting van een familieband. Maar die heb ik in de 19e eeuw niet kunnen vinden.
Hieronder enige gegevens van beide takken.

Stamreeks Dordtse tak

Fragmentgenealogie Rotterdamse tak

Als er mensen zijn die nog iets kunnen vertellen over een relatie tussen beide takken, graag! Ook voor andere opmerkingen over dit verhaal houd ik mij aanbevolen. De weg die de zilveren beugel naar mijn grootouders De Langen-Doelman heeft afgelegd, zal wel altijd duister blijven. Niettemin zal ik 'm goed bewaren!
___________________
Update: 2 juli 2016
De al eerder genoemde Nynke van den Hooven liet mij ook weten een plausibeler kandidate voor de rol van Tante Jo gevonden te hebben.
Het echtpaar Dooremans-Hoebee, dat op de zilveren beugel vermeld staat, had 11 kinderen, 5 dochters en (dus) 6 zonen. De jongste dochter is Johanna Dooremans. Zij blijkt (BR Den Haag) vanaf 5 augustus 1937 in Den Haag gewoond te hebben (Valkenboskade 123) en van daar is er een goede tramverbinding richting de Mispelstraat 18 waar mijn grootouders woonden en waar een Tante Jo regelmatig op visite kwam. Maar heeft deze dame iets met een Hoebee te maken?
Getuige een rouwadvertentie is Tante Jo in 1965 in Voorburg overleden.

De mevrouw B. Dooremans, die Tante Jo inderdaad 'tante' noemt, is, getuige een Rotterdamse gezinskaart, geboren in Dordt en gehuwd geweest met (en gescheiden van) Antonie Mak van Waay.

Daardoor kan de familierelatie tussen de twee dames worden vastgesteld en eveneens de directe relatie van Tante Jo met een Hoebee.
Ter verduidelijking het volgende geneagram.

Elisabeth Maria (Bep) Dooremans was een lokaal bekende operazangeres en gehuwd met de Antonie Mak van Waay van het bekende veilinghuis van die naam.

Nynke kwam op het idee dit uit te zoeken omdat ze het weinig plausibel vond dat een vrouw die Maria Johanna heet, in de omgang Tante Jo genoemd zou worden. Good thinking! Daarom Nynke, dank voor je kritische blik en je mailtje!
________________
Noot: de foto van L.F. Dooremans is afkomstig van ancestry.co.uk.