Politieke Opsporingsdienst

To read this text in English please scroll down.
De naam Politieke Opsporingsdienst, ook wel bekend als de POD, doet mij denken aan zeer repressieve overheidsinstanties in de Soviet-Unie die, ten tijde van Stalin, jacht maakten op mensen met politiek onwelgevallige ideeën. Maar de Soviets hadden niet het exclusive recht op dit soort activiteiten. De Nederlandse regering in ballingschap heeft in februari 1945 een soortgelijke dienst opgezet. Het doel was om elementen, die tijdens de oorlog met de Duitsers hadden geheuld, op te pakken. Te denken valt aan NSB-ers, Nederlandse SS-ers, verraders en oostfrontvrijwilligers. De dienst, bestaande uit 80 locale POD's, heeft een goed  jaar bestaan: op 1 maart 1946 ging hij op in de Politieke Recherche Afdeling (PRA).
In de meeste gevallen werden de ruim 100.000 (!) arrestanten berecht door de Bijzondere Gerechtshoven en Tribunalen. 

Het opsporingsregister, waarvan hierboven het omslag, kreeg ik op een merkwaardige wijze in mijn bezit. Ik vond het zo'n 20 jaar geleden op een rommelmarkt in Amstelveen, het stond zomaar in een krat met oude boeken. Ik wist van het bestaan van de POD maar mijn aandacht werd nog meer getrokken door het woordje Geheim. Toen ik het boekje doorbladerde, bleek al snel waarom het geschrift die kwalificatie had meegekregen: het staat van voor tot achter vol met de namen van arrestanten en mensen die gesignaleerd stonden. En niet alleen namen maar ook adressen, geboortedata en soms een beroep. In totaal bijna 300 bladzijden met meer dan 13.000 arrestanten! En dan ook nog ruim 1.700 gesignaleerden. Bij elkaar 15% van het totaal aantal in Nederland gearresteerden. Een interessant boekje dus, helemaal vol met ook nu nog gevoelige informatie! Ik herinner me dat ik het voor één gulden gekocht heb.

Overzichtskaart POD-afdelingen
Survey of the 80 POD departments

De in mijn register genoemde personen zijn voornamelijk afkomstig uit de dubbel gearceerde delen van het land: de provincie Noord Holland en delen van Zuid Holland, Utrecht, Gelderland, Overijssel, Drenthe en Groningen.

Uit beide voorwoorden wordt duidelijk dat het opstellen van dit register een initiatief was van de POD Zaanstreek. Het register had o.m. als doel aan andere POD's duidelijk te maken wie er al gearresteerd was. Dan hoefde men elders niet meer naar zo'n persoon op zoek. Een loffelijk streven (?) dat zelfs door de Inspecteur van de Opsporingsdienst niet dwingend wordt voorgeschreven aan de overige POD's. Veel meer dan toejuichen doet hij het niet. Of dat toejuichen ooit in een echt landelijk register heeft geresulteerd, is mij niet bekend.

Voorwoord door het Hoofd POD Zaanstreek R.R. Pel
Introduction by POD director R.R. Pel

Voorwoord door Inspecteur Ir. D. Noordhof*
Introduction by the Bureau Inspector Ir. D. Noordhof

Hoewel ik een zelfverklaard liefhebber van lijstjes en het maken daarvan ben, denk ik niet dat de tijd al rijp is om hier delen van dit register te publiceren. Maar elke keer als er in de pers sprake is van een Nederlandse oorlogsmisdadiger, kan ik toch niet nalaten even in het register te kijken. En soms kom ik zo'n naam dan tegen zoals die van de op 24-5-2012 op 90-jarige leeftijd (!) in Duitsland (!) overleden SS-er Klaas Carel Faber, die voor de oorlog het beroep van winkelbediende uitoefende. 

The Bureau of Political Investigation
The name of this unit sounds very much like a Soviet government body during the days of the cold war. The names of Stalin and Berin come to mind. However, political investigations have not always been the prerogative of communist nations. Just before the end of the second world war a similar unit was founded here in The Netherlands. Its purpose was to arrest and bring to court all those who had collaborated with the Germans during the war. All in all this Bureau and its successor investigated some 100,000 Dutch nationals (!).
In September 1945 the Zaandam branch of the Bureau issued a register showing the names, addresses and birth dates of all people arrested up to that date. The cover is shown above. The register itself contains the data of close to 15,000 people.

When I visited a jumble sale in the early nineties I ran across this issue. In a crate full of books I saw a register marked 'Secret' ('Geheim' in Dutch). When leafing through it, it quickly dawned on me what it was. And I was also aware of the sensitivity of this material. Even almost 70 years after the war publishing these names would not go by unnoticed. Therefore and despite the fact that most persons mentioned are no longer among us, I'll refrain from publishing the details. But whenever the name of a Dutch collaborator or war criminal pops up in the press here, I can't resist the urge to see whether he is mentioned in this register.  All in all I think I've been lucky to have been able to buy this register. I remember the price was one Dutch guilder, at the time some 30 US cents...

*Ik heb niet kunnen vaststellen of dit dezelfde Ir. D. Noordhof is die later directeur bij Philips is geworden.