Nog een paar Pijlpunten

Adriaan Pijl ca 1923
(coll. R.I.L. Pijl)

In een eerder blog heb ik uitgebreid geschreven over Adriaan P.J. Pijl, de eerste K.L.M.-vliegtuigbestuurder - zo heette dat toen nog - die tijdens de uitvoering van zijn werk dodelijk verongelukte en nog steeds als 'vermist' te boek staat. 'Nog steeds' omdat zijn vliegtuig, een Fokker III, op 24 april 1924 vermoedelijk in Het Kanaal is verdwenen zonder ook maar een spoortje na te laten. En ook 'vermist' omdat een rechtzaak in 1946, waarin zijn overlijden(sdatum) officieel zou worden vastgesteld, nooit tot een eind is gekomen. Ik heb het althans niet kunnen vinden.

Naar aanleiding van dat blog ben ik in contact gekomen met zijn neef Ir. Richard I.L. Pijl. Ook hij heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar het noodlot dat Adriaan heeft getroffen. Hij heeft mij in de gelegenheid gesteld zijn archief te bekijken en daaruit te putten. Onder dankzegging aan de heer Pijl, ook voor de beschikbaar gestelde foto's, op basis daarvan hierna nog een aantal noemenswaardige punten.

Straf

Tegen het eind van zijn verbintenis bij de Luchtvaartafdeeling (LVA) krijgt Pijl een onderscheiding voor het feit dat hij 6 jaar in dienst is geweest. Voor de toekenning daarvan is het kennelijk geen belemmering dat er een uitgebreide 'straflijst' over hem bestaat. Nu moet zo'n lijst, van wel drie pagina's, bezien worden in het licht van die tijd. Discipline en gehoorzaamheid stonden toen waarschijnlijk in een wat hoger aanzien dan thans. Sommige zaken doen nu wat komisch aan. Er staan vergrijpen op als ‘zijn verplichtingen als sergeant van de week zeer slordig nagekomen’ (21 juni 1916 en 31 oktober 1917) en ‘gemankeerd op het morgen- en middagappèl van zondag 25 november 1917’. Op  22 mei 1918 maakte hij het wel erg bont. Hij krijgt vier dagen kwartierarrest omdat hij ‘met een pet van afwijkend model op straat [is] aangetroffen’. Tja...

Conclusie Commissie van Onderzoek

Bij onderstaande opmerkingen moet wel bedacht worden dat het onderzoeken van luchtvaartongelukken een nieuwe 'tak van sport' was. Men had er nauwelijks ervaring mee en de indruk bestaat dat het voornamelijk een papieren excercitie was. Nu was er in dit geval, door de omstandigheden rond en de vermoedelijke plaats van het ongeval, ook weinig veldonderzoek te verrichten. Niettemin...

De eindconclusie van de commissie luidt:

“Op grond van vorenstaande conclusiën, vermeent de Commissie, dat het niet mogelijk is met enige zekerheid uit te maken, wat de oorzaak van het ongeval zal zijn geweest, noch waar ter plaatse het vliegtuig is ondergegaan, doch dat het wel uitgesloten kan worden geacht, dat het vliegtuig tengevolge van een breuk is naar beneden gestort. Er bestaat intusschen aanleiding om te veronderstellen, ook in verband met de omstandigheid, dat het vliegtuig spoorloos is verdwenen en dat - voor zover bekend - niets is aangespoeld, hetwelk als eene aanwijzing zou hebben kunnen dienen, dat het ongeval kan zijn veroorzaakt, hetzij doordat het vliegtuig tengevolge van een motorstoring is genoodzaakt geweest op het water te dalen, hetzij doordat de bestuurder in het mistveld komende, heeft getracht daar onder door te vliegen, en dat in beide gevallen het vliegtuig, doordat de bestuurder tengevolge van het slechte zicht nog niet daarop was bedacht, het water heeft geraakt met groote snelheid, waarbij het mogelijk over den kop is geslagen, althans de vleugel zwaar is beschadigd, zodat het spoedig gezonken zal zijn.”

Dat er in deze conclusie de nodige voorbehouden worden gemaakt (zie vet zwarte tekst) is volstrekt begrijpelijk maar op grond waarvan men zo goed als uitsluit dat er met het vliegtuig zelf iets structureel mis is geweest (zie vet rode tekst), is niet duidelijk. In eerdere argumentatie is niets dat deze uitsluiting onderbouwt. 

Een veronderstelling van mijn kant is dat, waar het passagiersvervoer door de lucht door velen nog als een hachelijke onderneming werd gezien, vertrouwen in de betrouwbaarheid van vliegtuigen i.c. van de door K.L.M. gebruikte Fokkers, van groot commercieel belang was. De K.L.M. schroomde dan ook niet om kort na het ongeval een persbericht uit te geven waarin gezegd wordt dat: "De veronderstelling dat het toestel in zee “gestort” zou zijn, is volkomen uitgesloten. Toestel en bestuurder waren in uitstekende conditie, waardoor van neerstorten geen sprake kan zijn."

Op z'n minst een wat premature opmerking, zou ik denken. Maar wel eentje die de onderzoekscommissie kennelijk ter harte heeft genomen.

Saillant detail
Tijdens een discussie over waar het ongeval kan hebben plaatsgevonden, zegt op 17-9-1924 het commissielid Ltz 1e klasse Bueninck dat, omdat voor het zoeken "in Belgische territoriale wateren een bijzondere vergunning nodig zou zijn geweest, daar niet is gezocht". Dat is toch wel merkwaardig, om het maar zachtjes te zeggen. Er is ergens een noodsituatie en dan moet je bij de [Belgische] autoriteiten eerst een vergunning aanvragen om te mogen zoeken?? Vandaag de dag zou men zeggen 'het kan niet waar zijn!'

Getuigen en vliegrichting

Er zijn drie getuigen die vanuit hun (bekende) positie iets over de vliegrichting van de H-NABS melden. Het zijn:

1. Traffic foreman S.J. Dupe at Lympne states:

I watched him out of sight (8-9 miles) flying in a direct line to Dover.

2. Mr. Jones, 93 Linden Crescent Folkestone states:

Between 1330-1400 [BST] standing outside [my] house and saw the monoplane come out of the clouds flying towards Folkestone Harbour at 300 ft and straight to sea. Low clouds but good visibility

3. Mr Dorman, sub editor of the Aeroplane, was at Sandgate soon after 1330 BST and saw the Fokker flying towards Folkestone Harbour at height 400-500 ft. "A little later I saw a Goliath flying out to sea west of Folkestone at 2000 ft and I watched thru field glasses till quite a long way out to sea. Visibility was good but haze and sea merged so there was no definite horizon."

Hun waarnemingen heb ik op onderstaand kaartje ingetekend.

Positie van getuigen die de H-NABS kort na 13.34 BST nog hebben gezien.

Op 10-9-1924 verklaart de adj. directeur van het KNMI:

“Vermoedelijk is Pijl [...] onder de mist gegaan en bij Grisnez noordoostwaarts koersend in steeds dichteren mist geraakt” 

Dit lijkt op grond van de waarnemingen van de getuigen een wat onwaarschijnlijk vermoeden. Cap Gris Nez ligt meer naar het zuidoosten en niet in de gesignaleerde vliegrichting. Dan zou Pijl al snel de juiste richting kwijt geraakt moeten zijn en bovendien toch weer overzee naar het noordoosten zijn gegaan. Dat is niet logisch, waarschijnlijker zou dan zijn dat hij over land naar het noordoosten zou zijn gevlogen.
Ook strookt het niet met wat getuige Dorman waarneemt. Hij heeft het nog over 'good visibility' boven zee.

Cap Gris Nez ligt niet in de vliegrichting die getuigen hebben waargenomen

Het weer  In de geraadpleegde stukken komen nogal wat uitspraken voor over de heersende weersomstandigheden. Als je die, voor zover mogelijk, op een rijtje zet op volgorde van het tijdstip waarop ze betrekking hebben, dan komt daar, zeker voor wat betreft de periode rond het vertrek uit Lympne, niet echt een eenduidig plaatje uit. Om de juiste volgorde te kunnen bepalen heb ik alle genoemde tijden herleid tot British Summer Time (BST) o.b.v. GMT+1 uur = BST+20 min = A'dam tijd. 13.00 BST Lympne, overcast, visibility at sea 4000 yds, lowest clouds 800 ft Bron: Air Ministry 13.00 BST St. Inglevert, overcast, visibility 3000 yds over land, no sea recorded, lowest clouds 1100 ft Bron: Air Ministry 13.00 BST? Wolkensysteem boven Engeland, afheelende van noord naar zuid. Noord een hoogte van 1000 m, bij Lympne ong. 300 m en boven het Kanaal misschien 250 mtr. Om 1 uur zat het Kanaal dik in de mist. Bron: KNMI 13.34 BST Na opstijgen ex Lympne boven het Kanaal in een mistveld is geraakt hetwelk neiging had zich naar het zuiden toe op te lossen en vemoedelijk naar het noorden en noordoosten dichter geworden zal zijn en   dat verder lager dan 50m boven zee gehangen zal hebben terwijl de atmosfeer daarboven helder geweest zal zijn. Bron: Eindrapport Commissie. 13.34 BST Pijl vertrekt om 13.54 NL-tijd o.b.v. rapport St. Inglevert opgemaakt om 12 uur GMT. 13.40 BST? Zicht gisterenmiddag Kanaalgebied meest goed. Calais geeft om 2 uur mist naar landzijde. Bron: Waterstaat 13.45 BST Saw the monoplane come out of the clouds flying towards Folkestone Harbour at 300 ft and straight to sea. Low clouds but good visibility. Bron: witness Jones 13.45 BST  Saw the Fokker flying towards Folkestone Harbour at height 400-500 ft. A little later I saw a Goliath flying out to sea west of Folkestone at 2000 ft and I watched through field glasses till quite a long way out to sea. Visibility was good but haze and sea merged so there was no definite horizon. Bron: Witness Dorman  14.00 BST Meldt om 14.20 NL tijd (14.00 BST) laagste wolken op ong. 50 mtr en mist met schijnbaar hogere wolken daarboven, sinds het laatste uur dichter geworden. Bron: Lichtschip Noord-Hinder (60km noord van De Panne en 95km west van Zierikzee) 14.00 BST? Na een uur was het Kanaal weer vrij zodat vliegers van de andere kant komende in het geheel geen last hebben gehad. Bron: KNMI 14.00 BST Lympne overcast, visibility at sea 4000 yds, lowest clouds 1100 ft Bron: Air Ministry 14.00 BST St. Inglevert, fog, 200-1000 yds over land, no sea recorded, lowest clouds 225-450 ft Bron: Air Ministry 14.00 BST Dunkirk overcast, visibility at sea 6 miles, lowest clouds 2500 ft Bron: Air Ministry 15.00 BST Lympne cloudy, visibility at sea 4000 yds, lowest clouds 1100 ft Bron: Air Ministry 15.00 BST St. Inglevert, overcast, visibility at sea 6 miles, lowest clouds 2800 ft Bron: Air Ministry 16.10 BST Uitgezonderd een kleine mistbank bij Dover was het weer langs de route goed. Tot dicht bij de Engelse kust was de Franse kust nog zichtbaar dus zeer goed weer. Op beide kusten wolkenhoogte 300-400 m, op zee halfbewolkt maar op grote hoogte. Oversteek Kanaal tussen 4-4.30 (pm) Bron: Vlieger Scholte op weg naar Croydon Up to 19.00 BST Up to 18.00 Z Mist or fog over the Channel. French coast visibility 1000-2000 yds improving somewhat. Bron: Air Ministry 19.00 BST En om 19.20 NL (19.00 BST) ¾ bewolkt (mist) is sinds het laatste uur afgenomen. Bron: Lichtschip Noord-Hinder Waar het Air Ministry, Waterstaat en de lokale getuigen spreken van redelijk tot goed zicht boven het Kanaal, reppen de KNMI en de Commissie van Onderzoek van mist. Maar het één sluit het ander niet uit wanneer de laatste twee instanties doelen op de situatie verder op het Kanaal. Maar het blijft een wat mistige opsomming van "feiten". Een heel andere oorzaak? In het uiteindelijk ongevalsrapport komen veel zaken aan de orde o.a. redenen waaraan het ongeval niet gelegen kan hebben (goed materieel, goede piloot, goede organisatie bij de KLM) maar over de passagiers wordt nergens gesproken. Binnen de familie Pijl was/is men van mening dat dat misschien toch wel had gemoeten. Over Van Hien valt niet veel anders te melden dan dat hij een vrouw en twee kinderen nalaat. Hij woonde niet alleen in Folkestone maar ook op het adres Tesselschadestraat 31 in Amsterdam. Hemelsbreed is dat op goed 200 meter van waar Pijl woonde (1e Helmerstraat 48). Over passagier Modderman, die een vrouw en één kind nalaat, iets meer. Hij woonde aan de Van Persijnstraat 4 in Amersfoort, ook de geboorteplaats van Pijl. Zoals al eerder genoemd, sluit hij een levensverzekering t.w.v. 4000 Engelse Ponden af. Deze weduwe benadert een maand na het ongeval de KLM met de vraag of men een officiële verklaring van overlijden kan bewerkstelligen. De reden daarvan is dat zij de verzekeringsuitkering, die pas bij overlijden betaald wordt, goed kan gebruiken omdat zij zonder middelen is achtergebleven. Was Modderman dan geheel onbemiddeld boven Het Kanaal verdwenen? Dat weten we niet. Maar wat we wel weten is dat hij (of zijn bedrijf?) failliet was verklaard. En de vraag rijst dan of de oorzaak van het veronderstelde ongeluk niet een wanhoopsdaad van een der passagiers geweest kan zijn. Immers, de aansturing (met kabels) van b.v. richting- en rolroeren liep vanaf de piloot via de passagierscabine naar de staart. Voor iemand met vliegervaring, en dat had Modderman, zou het een peulenschil zijn om die vitale stuurmiddelen onklaar te maken, b.v. met een kniptang. In het ongevalsrapport wordt over deze mogelijkheid met geen woord gerept. Er is ook geen enkel bewijs voor net zo min als er enig ander bewijs is dat zou kunnen duiden op het uiteindelijk lot van de H-NABS. Veronderstellingen des te meer. Berdina Brinkhoff en Adriaan Pijl voor de Fokker F.III H-NABR Foto gemaakt tussen 16-6-1922 en 24-4-1924 (Coll. R.I.L. Pijl) Zittend vlnr Scholte, Pijl en ? Bron: Schiphol archief

Dying in bed is dead boring

Voor de versie in het Nederlands s.v.p. hier klikken.
It is often said that most people die in bed. Well, maybe most but certainly not the three persons acting in this story, a story starting in war torn Holland in 1942. But first, let’s introduce the actors. In alphabetical order we see Johannes Marinus Dronkers (46), Jan Bruno de Langen (21) and John Alphonsus Mulder (26).

I will not delve too deep into their past as this post is about their future or rather about their last day on this planet. But here are some personal details.

Dronkers was born in Nigtevegt (Utrecht) on April 6, 1896. His wife was 33 years old Elise Antoinette Eleonora Seignette. They married in Velsen (North Holland) on June 10, 1926. I am not aware of any children. Some time later they moved to Oegstgeest (near Leiden) and in 1932 to The Hague. Their last address there was 55 Valeriusstraat.

De Langen and I shared a few things. We have both been born in The Hague and his grandparents are my great grandparents. That makes me his 1^st cousin once removed. Jan Bruno was born on April 21, 1921. He and I shared some 50 years on this planet, yet we never met. However, I know he met our Queen Wilhelmina while in London during the war, some compensation at least. Also that he was awarded the Bronze Cross for escaping occupied Holland. He landed in Normandy in August 1944 with the Princess Irene Brigade and fought his way up north. Despite this seemingly heroic behavior he remained a lifelong bachelor.

Identity card of Jan Bruno de Langen issued July 11, 1941
(Courtesy of David Tremain)

Mulder grew up in the Dutch East Indies. He was born in Surakarta on Java island on September 24, 1915. Apparently he was involved with a newspaper there (Het Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indië) as in 1939 he came to Holland and acted as their correspondent in The Hague. Later he became a civil servant in the Ministry of Education, Arts and Sciences. When he was 47 he married 21 years old Erika Hedwig Sauer. It is July 11, 1962. She was born in German Bad Kreuznach on August 14, 1940. They became the parents of two daughters: 1. Hedwig Elisabeth Lucia Maria, born January 11, 1963 and 2. Lucia Maria Christina Petra born May 18, 1964, both in The Hague.

Mulder's employer in 1939. Although the name of the editor in chief in 1934 is also
Mulder there is no known relationship.

These three men had a couple of things in common. Firstly, they all lived in The Hague. In the early forties of the 20^th century all three worked for the PTT, the equivalent of the GPO in the UK. And together they got the idea to escape to England probably to join the armed forces there.

They were not alone in trying to reach England. All in all some 1.700 people, among which 50 women, reached the UK during the war. Around 500 managed to do so crossing the North Sea. Others went via France/Spain and many other routes. In The Netherlands these people are commonly known as Engelandvaarders, those who sailed to England.

Anyway, they prepared a small motor vessel in a place called Hellevoetsluis which is situated south of Rotterdam and, as the crow flies, approximately 20 miles south of The Hague. Initially I had no idea why they would leave from there. The only reason I could think of is because of the possible less prominent presence of German soldiers there. But whether that offsets the risk of three young men travelling repeatedly from The Hague to Hellevoetsluis to make preparations… However, there are also stories that the Germans had reasons to allow them to flee occupied territories and even facilitated their escape…

The three left Hellevoetsluis on May 16, 1942. The shortest distance to the other side, to Harwich, is some 125 miles. Two days later they were spotted and picked up by a Royal Navy trawler, the HMT Corena and handed over to Field Security in Harwich.

HMT Corena
Source: www.harwichanddovercourt.co.uk

Like all people who fled to England they were interrogated by the Dutch Security Service of the Dutch government in exile. Whereas De Langen and Mulder were set free soon, Dronkers was interviewed time and again by one of their top spycatchers Colonel Oreste Pinto. Pinto did not trust Dronkers at all. Eventually he discovered secret codes in the Dutch-English dictionary Dronkers brought with him. In the end he confessed being a member of the NSB, the Dutch nazi organization, as well as a spy for the German Abwehr. He was brought to trial in the Old Bailey before Justice Wrottesley on November 13, 1942. Dronkers was found guilty and condemned to death. He was hanged in Wandsworth Prison on December 31 next, 46 years old...

Update Dec. 9, 2016: After reading the below mentioned book Rough Justice, I have to review the role of the Dutch Secret Service mentioned in the paragraph above. The author of the book clearly demonstrates that the Dronkers case has been dealt with by MI5 from almost the beginning to the end. The Dutch have hardly been involved. The same goes for Colonel Oreste Pinto who on hindsight overestimated his achievements in the Dronkers case. And that is a mild way of putting it. His role in the "exposure"of Dronkers at best was minimal. 

Picture of a scale model of the Wandsworth gallows.
There is a 7 ft drop underneath the hatch.
Source: www.capitalpunishmentuk.org 

The Sun, Sydney Jan. 2, 1943

Little is known about De Langen's life after the war. According to newspaper reports he was a peculiar man. I can hear you think, newspaper reports? What newspaper reports? Well, he seemed to have kept hundreds of mice in his house as well as a collection of old newspapers and rags. As a consequence of complaints by his neighbours the Municipality was about to clean out the house when a fire broke out. De Langen fell victim of this incident which according to newspaper De Telegraaf was possibly deliberately caused by himself. The date was May 19, 1993, Jan Bruno de Langen lived to be 72 years...

"Mice man killed in fire"
De Telegraaf, May 21, 1993

As mentioned earlier Mulder was married and had two little daughters. He had a history of moving around in The Hague prior to his marriage. When he came from the Dutch East Indies on September 20, 1939 he settled in 6, Teunisbloemlaan. Less than 20 years later he moved to the address 1998 Melis Stokelaan. In the meantime he lived at another nineteen (!) addresses. In addition to all this moving around he also disappeared from The Hague for two periods viz. 6 weeks in 1946 and almost a year during 1950/51. Whereto I don't know. As a civil servant he seemed to live an unremarkable life. But on August 9, 1964 he made an end to his anonymous existence. The next day readers of the Algemeen Handelsblad saw the following headline.

"Man murders wife and two kids" preceded by "Perpetrator makes fatal jump"
Headlines in Algemeen Handelsblad, August 10, 1964

The complete article including its gory details reads as follows.

[quote] Yesterday afternoon 48 years old J.A. Mulder from The Hague murdered his wife (24) and two children with an ax. After doing this he wounded himself and subsequently jumped from a floor of the Roman Catholic institution for unwed mothers Maria Stella situated on the Scheveningseweg where the event took place. He fell down eight meters on a paved garden path in the backyard right in front of a police officer. Two hours later he died in the Zuidwal infirmary without having regained consciousness. Both a nurse and a female visitor have been seriously wounded. The couple was separated from bed and board.

On August 3 the perpetrator resigned from his job as a deputy clerk in the nursery education department of the Ministry of Education, Arts and Sciences.

Around 2 pm, it was visit time, the man, living in the Melis Stokelaan, came to visit his kids. His wife stayed in the Maria Stella institution ever since January, together with her two kids, a girl of 1½ years old and a girl of just over 2 months. Twice a week the man paid a visit. Yesterday afternoon that was also the case.

First he went to the basement, to the baby department. A the time there were about twenty babies in two rooms. In one of those rooms with 39 year old nurse Gerarda supervising, was mister Mulder’s youngest, 2½ months old Lucia.

Although she had a bleeding wound Mrs Van Werkhoven ran out of the room to warn the head of department. But she was unable to reach her on the phone. She went back to the baby room to help the child. She soon got assistance from two nurses. These nurses witnessed part of the drama and initially fled from the scene. One of the nurses took the baby from her cradle and went to the Nebo infirmary on the other side of the street. There the baby’s death was established.

Calm

In the meantime the reasonably calm perpetrator left the room to go to the second floor. His wife and their 1½ year old elder daughter Hedwig lived there in a room. He assaulted his wife with the ax immediately after he entered her room and hit her several times causing her almost instant death. Next he killed his elder daughter.

By now there was panic in the institution. Two visitors, 25 year old car mechanic H.A. Warnaars and the 27 year old carpenter H.A.M. Bouwmeester ran upstairs. Through a glass partition of Mrs. Mulder-Sauer’s room they saw the drama develop further. Mr. Warnaars went back to the adjacent room to grab a chair. To avoid the escape of Mr. Mulder, Mr. Bouwmeester kept the door of Mrs. Mulder’s room closed.

After Mr. Warnaar’s return Mr. Bouwmeester went down the stairs to call the police. Within minutes a patrol car with two officers was present. One of the officers went upstairs immediately, the second one called for assistance and subsequently went to the back of the institution.

When the officer upstairs entered Mrs. Mulder’s room, the culprit was squatting in the window. Mr. Warnaars planned to attack the man with the chair but he was wildly waving his ax. Instead Mr. Warnaars grabbed the severely wounded child to return her to safety. The doer, not hit by the chair, injured himself with the ax and jumped from the window. He landed eight metres down on the paved path in the backyard right in front of one of the officers. The man was transported immediately to the Zuidwal infirmary where he died two hours later without having regained consciousness.

Duty clothing

In the meantime the nurse and Mrs. Van Noppen, both assaulted by the killer with his ax, had been transported to the Nebo infirmary. Mrs. Van Noppen has been admitted there with a broken shoulder and in shock. The nurse, after having been treated, returned to Maria Stella. Although she was hit with the ax her duty clothing protected her against serious injury.

The drama took place within several minutes.

According to a later report by the police the sequence of events was slightly different: the perpetrator is supposed to have killed his wife and elder daughter first and afterwards his youngest daughter in the baby room.

The man married at a later age. However, the relationship between the partners was not good.

After his wife and two kids left the marital home on the Melis Stokelaan, the perpetrator repeatedly tried to make her return.

Although he was known in Maria Stella as a difficult man, Miss Van Werkhoven noticed no particulars when he paid the visit yesterday. When he entered she had said good day to him.

Mrs. Mulder’s parents, who live in Bad Kreuznach in Germany, have been alerted by the police. They arrived this morning in The Hague. [unquote]

The date was August 9, 1964. Mulder killed his family with an ax and himself by jumping from an 8 meters high window. Mulder has become 48 years old... 

I thought it was quite coincidental that three young men who seemingly fled occupied Holland to start a new future elsewhere, all died in such an unpleasant manner. It may be dead boring but I think I rather die in bed...

Epilogue

On September 5 last year I received an email from one David Tremain. He stumbled upon a post on this blog about my second cousin Jan Bruno de Langen. His interest in Jan was raised because he was writing a book about the presumed spy Dronkers. He was curious to know whether I possessed information about Jan's life after the war etc. In the months that followed I was able to provide answers to certain "Dutch questions" David had. Now his book has been published. Among others he writes extensively about the three men who sailed to England. On the inside cover David wonders whether Dronkers was really guilty? Or was he made an example of by the British authorities. And why wasn't he turned, as MI5 had done to many other enemy spies. He deals with all these questions based on National Archive files recently made public. I feel David wrote a very interesting book about a less well known, hitherto secret subject.

Picture of Jan Bruno de Langen from Rough Justice

The book can be ordered from publisher Amberley Publishing. The ISBN number is 9781445661582. It is also available as an ebook through Amazon.com, ISBN 9781445661599. Prices are quoted in UK Pounds and as you may know the rate of exchange against the dollar and most other currencies including the euro, was never so advantageous. So ...

PS
For Dutch readers, in particular those from The Hague, who have this nagging idea somewhere in the back of their minds that more spectacular things happened in August 1964, the following newspaper page will serve. On Saturday August 8, one day prior to Mulder killing his wife and kids, there was the (in)famous Rolling Stone concert in the Kurhaus-theater in Scheveningen. Apparently the concert was so exciting that the audience wrecked the theater. Not a chair remained in place and the police had the place evacuated.

"Rolling Stone Concert ends in chaos"
"Police was afraid not to get out alive"
Both Mulder and the Stones appear on this page.
From: Algemeen Handelsblad, August 10, 1964

Sterven in bed is doodgewoon

For the English version of this story please click here.
Sterven in bed mag dan doodgewoon zijn, dat geldt niet voor iedereen. Het gaat in ieder geval niet op voor de drie mannen in dit verhaal, een verhaal dat begint in het westen van Nederland in de Tweede Wereldoorlog. Maar laat ik eerst de personen om wie het hier gaat voorstellen. In alfabetische volgorde komen we tegen Johannes Marinus Dronkers (46), Jan Bruno de Langen (21) en John Alphonsus Mulder (26). Ik laat het verleden van deze mannen maar even voor wat het is omdat dit verhaal over hun toekomst gaat, of liever over hun laatste dag in dit aardse tranendal. Maar een paar personalia kan ik wel noemen.

Dronkers werd geboren in Nigtevegt (Utr.) op 6 April, 1896. Zijn vrouw was de in 1926 33 jaar oude Elise Antoinette Eleonora Seignette. Ze trouwden in Velsen (NH) op 10 juni in dat jaar. Voor zover ik weet hadden ze geen kinderen. Na een tijdje verhuisden ze naar Oegstgeest en in 1932 naar Den Haag. Hun laatste adres daar was in de Valeriusstraat 55.

De Langen en ik hebben een paar dingen gemeen. We zijn beiden in Den Haag geboren terwijl zijn grootouders mijn overgrootouders zijn. Ik ben dus zijn achterneef. Jan Bruno is geboren op 21 april 1921. Wij hebben samen zo'n 50 jaar op deze aardkloot doorgebracht zonder elkaar ooit te ontmoeten. Maar hij heeft tijdens de oorlog onze Koningin Wilhelmina ontmoet! Dat dan weer wel. Hij werd onderscheiden met het Bronzen Kruis omdat hij uit bezet Nederland wist te ontsnappen. In augustus 1944 kwam hij aan wal in Normandië als lid van de Prinses Irenebrigade en was hij betrokken bij de bevrijding van Nederland. Ondanks zijn waarschijnlijk heldhaftig gedrag bleef hij de rest van zijn leven vrijgezel.

Persoonsbewijs van Jan Bruno de Langen uitgegeven op 11 juli 1941
(Met vriendelijke toestemming van David Tremain)

Mulder bracht zijn jeugd door in Nederlands Oost-Indië. Hij is op 24 september 1915 geboren in Soerakarta op Java. Klaarblijkelijk was hij daar betrokken bij de krant Het Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indië want in 1939 kwam hij naar Nederland als correspondent voor die krant in Den Haag. Later werd hij ambtenaar op het Ministerie Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen. Op z'n 47e hij trouwde hij op 11 juli 1962 met de 21-jarige Erika Hedwig Sauer. Ondanks haar Schevenings aandoende naam was zij afkomstig uit het Duitse Bad Kreuznach en daar geboren op 14 augustus 1940. Ze kregen twee dochters: Hedwig Elisabeth Lucia Maria (11 januari 1963) en Lucia Maria Christina Petra (18 mei 1964), beiden geboren in Den Haag..

Mulder's werkgever in 1939. De naam van de hoofdredacteur in 1934 is ook Mulder 
maar van een familierelatie is niets bekend.

Ook deze drie mannen hadden een paar zaken gemeen. Om te beginnen woonden ze op een bepaald moment allemaal in Den Haag. In het begin van de veertiger jaren werkten de drie bij de PTT en op enig moment kregen ze het idee om naar Engeland te ontsnappen, mogelijk om daar als militair dienst te nemen.
Ze waren niet de enigen die dat probeerden. Alles bijelkaar bereikten zo'n 1700 personen, waarvan 50 vrouwen, tijdens de oorlog de overkant van de Noordzee. Anderen reisden via Frankrijk en Spanje en ook nog via andere routes. Zij staan bekend onder de verzamelnaam Engelandvaarders.

De mannen hadden de beschikking over een motorbootje dat in de haven van Hellevoetsluis lag. Eigenlijk had ik geen idee waarom ze van daaruit wilden vertrekken. De enige reden die ik kon bedenken was dat de Duitsers daar wat minder aanwezig waren dan elders. Maar of dat opwoog tegen het nadeel van drie mannen, die herhaaldelijk het risico moesten nemen om daar naar toe te reizen om voorbereidingen te treffen... Maar er zijn ook verhalen dat de Duitsers redenen hadden om ze weinig in de weg te leggen. Mogelijk ging die passiviteit nog wel verder.
De drie verlieten Hellevoetsluis op 16 mei 1942 op weg naar Harwich, 125 mijl naar het westen. Twee dagen later werden ze opgemerkt door een trawler van de Britse Marine, HMT Corena.

HMT Corena
Bron: www.harwichanddovercourt.co.uk

Zoals het geval was bij alle Engelandvaarders, werden ze, na aankomst in Harwich, overgedragen aan de Nederlandse Geheime Dienst die daar opereerde onder verantwoordelijkheid van de Nederlandse regering in ballingschap. De Langen en Mulder werden spoedig vrijgelaten maar Dronkers werd steeds weer verhoord door kolonel Oreste Pinto, één van de topfiguren van de Geheime Dienst. Pinto had weinig vertrouwen in Dronkers. Na enige tijd ontdekte hij geheime codes in het Nederlands-Engelse woordenboek dat Dronkers bij zich had. Op 't laatst bekende hij lid te zijn van de NSB en zich te hebben laten overhalen om als spion voor de Duitse Abwehr, de geheime dienst, naar Engeland te gaan. Na maanden verhoord te zijn en een rechtzaak in de beroemde/beruchte Old Bailey, werd hij op 13 november 1942 schuldig bevonden en ter dood veroordeeld. Op 31 december 1942 werd hij opgehangen in de Londense Wandsworth gevangenis. Johannes was 46 jaar toen de grond onder zijn voeten wegviel...

Update 9 december 2016: Na lezing van het hierna genoemde boek Rough Justice, moet ik tot de conclusie komen dat de rol van de Nederlandse Geheime Dienst niet zo groot is geweest als hierboven geschetst. Ook is er in deze zaak nauwelijks enige betrokkenheid geweest van kolonel Oreste Pinto. De ontmaskering van Dronkers, zo daar al sprake van is, komt zo goed als zeker op het conto van de Britse Geheime Dienst MI5.

Schaalmodel van de galg in de Wandsworth gevangenis.
Onder het luik zit een gat van ruim 2 mtr.
Bron: www.capitalpunishmentuk.org 

The Sun, Sydney, Jan. 2,1943

Van het leven van mijn achterneef Jan De Langen van na de oorlog, weet ik heel weinig. In een krantenbericht staat dat hij een wat bijzondere man was. Dat bericht was naar aanleiding van een tragisch voorval. Het bleek dat hij verzamelaar was van lompen en oude kranten; daarnaast hield hij honderden muizen in zijn huis aan de Hollanderstraat in Den Haag. Het was dus niet zo verbazingwekkend dat de buren gingen klagen. Daarop besloot de Gemeente Den Haag om het huis te laten schoonmaken. Maar vlak voordat dat zou gebeuren, brak er brand uit in het huis en kwam Jan  om het leven. Het vermoeden bestaat dat de brand op 19 mei 1993 moedwillig was aangestoken. Jan was 72 jaar toen hij er een eind aan maakte...

De Telegraaf, 21 mei 1993

Zoals hiervoor al gememoreerd was Mulder getrouwd en had hij twee dochtertjes. Verhuizen leek wel een hobby van hem te zijn. Toen hij op 20 september 1939 uit Indië in Den Haag arriveerde ging hij op het adres Teunisbloemlaan 6 wonen. Minder dan 20 jaar later verhuisde hij naar de Melis Stokelaan 1998 maar in de tussentijd woonde hij op nog 19 (!) adressen. In die hele periode verdween hij ook nog twee keer geheel uit zicht. Eerst voor 6 weken in 1946 en daarna gedurende bijna een jaar rond 1950/1951. Ik heb geen idee waar hij naar toe is geweest. Als ambtenaar leidde hij een onopvallend leven. Maar op 9 augustus 1964 maakte hij een eind aan zijn anonieme bestaan. De lezers van het Algemeen Handelsblad konden de volgende dag kennis nemen van deze krantenkop:

Algemeen Handelsblad, 10 augustus 1964

De pagina met complete artikel staat aan het eind van deze post weergegeven. Het komt er op neer dat zijn huwelijk niet zo goed ging, hij was al gescheiden van tafel en bed en zijn vrouw verbleef met haar kinderen in het Scheveningse Maria Stella, een instelling voor ongehuwde moeders. Een paar keer per week kreeg Erika daar bezoek van haar man John Mulder. Hij probeerde haar dan te overtuigen weer terug naar huis te komen. Maar op 9 augustus had hij kennelijk andere ideeën. Hij had een bijl meegenomen naar Scheveningen en daar aangekomen sloeg hij zijn jongste dochter dood en, op een hogere etage, ook zijn vrouw en andere dochter. Toen hij daar in het nauw werd gedreven door een politieman, sprong hij uit het 8 meter hoge raam aan de gevolgen waarvan hij een paar dagen later overleed. Mulder was 48 jaar oud toen hij de sprong waagde...

Het is toch op z'n zachtst gezegd merkwaardig dat drie mannen, die in de oorlog gezamenlijk uit het bezette Nederland ontsnapten om elders een nieuw leven op te bouwen, alle drie op een zo geweldadige manier om het leven zijn gekomen. Het mag dan spectaculair zijn, laat mij dan maar doodgewoon sterven in bed...

Epiloog

Op 5 september van het vorig jaar kreeg ik een mailtje van ene David Tremain. Hij had op dit blog een post gevonden over mijn achterneef Jan Bruno de Langen. Zijn belangstelling voor hem werd gewekt omdat hij doende was een boek te schrijven over de veronderstelde spion Dronkers. Hij wilde graag weten of ik nog informatie over mijn achterneef had. Enfin, in de loop van het afgelopen jaar heb ik David geholpen om hier en daar wat vragen over "Nederlandse zaken" op te helderen, ook op het gebied van de genealogie. Het boek is inmiddels gepubliceerd en David schrijft uitgebreid over de drie Nederlanders die in mei 1942 de haven van Hellevoetsluis verlaten hebben. Hij heeft uitgebreid gebruik gemaakt van sinds kort openbare dossiers uit de Britse National Archives en daar een intrigerend boek over geschreven. Op de binnenflap stelt hij de vraag of Dronkers nu echt schuldig was of dat hij door de Britse autoriteiten tot voorbeeld is gemaakt in het door de oorlog verscheurde Groot Brittanië. MI5, de Britse geheime dienst, maakte er in die dagen een gewoonte van om gearresteerde Duitse spionnen te overtuigen om terug te gaan naar bezet gebied om daar voor de Britten te spioneren. Waarom is dat niet gebeurd in dit geval, zo vraagt David zich af. Kortom, een zeker ook voor Nederlandse lezers een bijzonder interessant boek.

Foto van Jan Bruno de Langen uit Rough Justice

Het boek kan besteld worden bij de uitgever Amberley Publishing, het ISBN nummer is 9781445661582. Het is ook beschikbaar als e-boek via Amazon.com, ISBN 9781445661599. De (gereduceerde) prijzen zijn in Engelse Ponden en nog nooit stond het Pond zo laag, dus...

PS
In het bijzonder Haagse lezers hebben misschien nog ergens het vage idee dat er in augustus 1964 nog iets memorabels in Den Haag is gebeurd. En dat klopt! Op zaterdag 8 augustus was het roemruchte concert van de Rolling Stones in het Kurhaus in Scheveningen. Het publiek werd daar zo opgewonden van dat ze de zaal haast letterlijk hebben afgebroken en de politie het concert heeft moeten stoppen waarna ontruiming volgde. Op de krantenpagina hieronder is te zien dat John Mulder zij aan zij wordt genoemd met de Rolling Stones.

Uit: Algemeen Handelsblad, 10 augustus 1964