Sibbekunde / sibbeology

For the text in English please scroll down.

Ariër-verklaring uit het bankwezen
Bron: NIOD

Het is niet onmogelijk dat de al iets oudere genealoog, maar ook wel ouderen in het algemeen, de rillingen nog over de rug lopen bij het horen van het woord sibbekunde. En dat heeft zo z'n redenen.
Maar eerst iets over de betekenis van het woord. Sibbe is een o.a. uit het oudhoogduits afkomstig begrip dat zoveel betekent als (bloed)verwantschap, familie, geslacht. In de 19e, begin 20e eeuw had het woord sibbekunde dezelfde betekenis als het woord genealogie nu. Maar waar komen dan de eerder genoemde rillingen vandaan? Het is altijd verleidelijk om een ander de schuld van iets te geven maar in dit geval is het wel terecht. Het komt door de Duitsers en meer precies, door de nationaal-socialisten tijdens de 2e wereldoorlog. Want, en ik bedoel het zeker niet zo vrolijk als het misschien klinkt, als je Joden wilt gaan vervolgen, dan moet je wel weten wie Jood is en wie niet. En in dat kader werd de zogenoemde ariërverklaring "uitgevonden". Om zo'n officiële verklaring te krijgen, moest je dus weten wie je voorouders waren en daar kwam de sibbekunde om de hoek kijken. Het volstond dan niet dat je zelf een stamboom in elkaar knutselde, daar was een overheidsinstantie bij betrokken. Tijdens een zoektocht naar gegevens over mijn vader, trof ik een document aan dat die overheidsbemoeienis klip en klaar aantoont.

Mijn vader werkte in die dagen in Den Haag bij het Departement van Binnenlandsche Zaken. Op een bepaald moment, ergens in de tweede helft van 1942, werd besloten dat het Departement (grotendeels) moest verhuizen naar Apeldoorn. Hetzelfde gold voor het Dept. van Justitie. De precieze reden voor dit besluit ken ik niet. Omdat ik bv niet wist wanneer hij, met mijn moeder, naar Apeldoorn verhuisde, ben ik naar het Nationaal Archief getogen om o.a. dat uit zoeken. Er bestaan archieven van de afdeling waar hij werkte, de afd. Algemeen Secretariaat en Comptabiliteit (ASC). Daarin vond ik dat de verhuizing in de eerste drie weken van maart 1943 heeft plaatsgevonden. Hij kwam te werken op de Willem de Zwijgerlaan 13. Samen met mijn moeder ging hij wonen op de toenmalige Parkweg 6.
Maar dit terzijde. Al bladerend door dit archief liep ik aan tegen een rapport over het onderzoek naar de personeelsbezetting van de Centrale Dienst voor Sibbekunde d.d. 28 oktober 1943. Men voorzag dat er te weinig personeel zou zijn om ook wetenschappelijk sibbekundig onderzoek te doen. Dit omdat men het te druk had met aanvragen van afstammingsbewijzen van particulieren en met "die van door bepaalde Regeeringsinstanties aanhangig gemaakte aanvragen of opdrachten tot het instellen van een onderzoek naar de afstamming van bepaalde personen, meestal met het doel om te weten te komen of deze personen al dan niet van Joodschen bloede zijn." De eerste bladzijde van dit rapport staat hieronder weergegeven.
Hier staat dus onverbloemd dat:
- de overheid i.c. het Dept. van Binnenlandsche Zaken direkt verantwoordelijk was voor het afgeven van ariërverklaringen en impliciet voor verklaringen dat personen wel van Joodsche bloede waren;
- de overheid bovengenoemde faciliteit ook financierde;
- de overheid i.c. "bepaalde Regeeringsinstanties" een zekere rol hadden in het aanwijzen van Joden met alle gevolgen van dien.
Uit de eveneens afgedrukte brief wordt duidelijk dat met "bepaalde Regeeringsinstanties" (ook) Duitse instanties werden bedoeld.
Hierboven staat niets nieuws maar als je het allemaal zo onverbloemd ziet staan...
Goed dat er archieven zijn, zo blijven feiten bewaard!

1e blz. Rapport Centrale Dienst voor Sibbekunde 28-10-1943
NA archiefinv. 2.04.50 inv.nr. 242

Beslissing afstamming één joodse grootouder

Bovenstaande brief afgedrukt met vriendelijke toestemming van de heer Paul Welling, waarvoor dank! Zijn blogs over dit onderwerp vindt u hier en hier.

Sibbeology
I looked up this word in both my Oxford and Webster dictionary but there is no such word. So it probably doesn't exist. Still it may serve my purpose, I'll try to explain. In Dutch there are two words for genealogy: genealogie and sibbekunde. The first one resembles the English equivalent, the second one goes back to the old high German word sippa meaning kinship, relatives. Also in old English we know the word sibb with a similar meaning. A.o. the word sibling is derived from sibb. Now how does one call the hobby, activity or science if you like, of investigating who your sibbs are? Sibbeology? Probably not but in this post it acts as the equivalent of the Dutch word sibbekunde. What I want to say is this. The word 'genealogy' in Dutch is commonly used and perfectly acceptable; the word 'sibbeology' is not.
The reason for this is that during WW2 'sibbeology' was used to determine whether or not one was of Jewish descent. Obviously the occupying German nazis were involved in this practice but also Dutch civil servants. Initially, to be employed by the Administration, one had to make a statement about one's descent. That was called an Aryan statement, see the first illustration in this post. In 1940/41 this statement was used to make an inventory of Jews in The Netherlands. Later the presence of Jewish ancestors in the declaration was sufficient reason for dismissal.
Having read the above you will understand that people in Holland, in particular the older generations, dislike the use of this word because of its connotations.

My father was a civil servant working in the Department of Internal Affairs in the early 40-s. When visiting the National Archive in The Hague to find out more about his career there, I ran into a report on the organization dealing with 'sibbeology' (the second illustration shows page 1 of the report). The thing that struck me was that it so openly mentioned the official involvement with the registration of Jewish people. The report was written to consider an apparent request to increase the number of staff so that sufficient attention could be paid to a more scientific approach of 'sibbeology'. The present staff, the report states, was too busy with the handling of requests to establish whether or not people were of Jewish descent...
The report clearly demonstrates that:
- the Administration i.c. the Dept. of Internal Affairs was actively involved in the facilitation of Aryan statements as well as in establishing whether people were to be considered Jewish or not;
- the Administration funded the 'sibbeology' organization;
- certain government institutions were active in pointing out who was a Jew and who was not.
The letter shown in the third illustration shows that 'certain government institutions' included German organizations overseeing Dutch civil servants. It mentions the Generalkommissar für Verwaltung und Justiz (General Commissioner for Administration and Justice).
The facts mentioned above are not new. But seeing it all written down in a business like manner is kind of disturbing, to put it mildly.
The above once more demonstrates why archives are indispensable institutions when it comes to historical fact finding.