Het geheim van de rommelmarkt opgelost

Al geruime tijd vroeg ik mij af wie toch de personen waren die op mijn rommelmarktbordje genoemd worden. En zowaar, ik wijd er één blogje aan en Henk van Kampen, op Twitter bekend als @h_vk, zet mij op het goede spoor. Dank!

Hieronder het verhaal van het bordje, voor zover mij dat nu bekend is.

Eerst maar iets waar ik nog steeds niet achter ben n.l. wie het bordje heeft beschilderd. De goede man, of vrouw, heeft heel behulpzaam zijn of haar initialen op de achterkant gezet. Daar lijkt te staan: PvB of heel misschien, maar dat denk ik niet, P.B.

Helaas, in het bekende werk Nederlandse keramiek- en glasmerken 1880-1940, komt PvB niet voor. Het zou natuurlijk een schaaltje kunnen zijn van een kunstenaar die na 1940 begonnen is. Maar daar geloof ik in dit geval niet zo in. Dus zijn/haar naam blijft nog even een vraagteken.

Op basis van gevonden gegevens in voornamelijk het Stadsarchief Amsterdam, kan de volgende tijdlijn van gebeurtenissen in het leven van Cor en Jennij samengesteld worden.

Tijdlijn

Aanvraag paspoort C.J.R. Molenaar

9-8-1894 geboorte Cornelis Jacobus Romanus Molenaar in Hoorn

17-9-1901 geboorte Jenneke Geertruida Zeller in Wageningen

7-3-1913 Cor wordt vrijgesteld van dienst (broederdienst)

14-10-1922 Cornelis en Jenneke trouwen in Petershagen (D)

15-8-1923 geboorte van dochter Geertruida Margaretha Molenaar in Eggersdorf (D)

10-8-1933 vestigt het gezin zich in Amsterdam in de Mercatorstraat 3; ze komen met z’n drietjes uit Eggersdorf

28-12-1934 verhuizing naar Hudsonstraat 147 hs; het gezin bestaat uit 3 personen

27-5-1936 verhuizing naar Hoofdweg 426 hs; het gezin bestaat uit 3 personen

22-3-1939 verhuizing naar Groenburgwal 33 1h; het gezin bestaat uit 3 personen

29-4-1941 verhuizing naar Nieuwendijk 84 I; het gezin bestaat uit 2 personen

19-7-1941 Cor krijgt persoonsbewijs (PB) nr. 347530, dochter Geetruida nr. 347564

26-8-1941 Jennij krijgt PB nr. 577474

17-2-1942 Cor vraagt een paspoort aan (voor Duitsland)

18-2-1942 Cor kan zijn paspoort ophalen

23-2-1942 Cor vertrekt in het kader van de Arbeitseinsatz naar Hamburg en wordt te werk gesteld bij Mij Noorderveld[1]

25-2-1943 inbraak bij Jennij Zeller op de Nieuwendijk 84 I

Aangifte van de inbraak bij Jenneke Zeller op 27-2-1943

27-2-1943 doet Jennij kort na 6 uur ’s avonds aangifte van de inbraak bij de politie

28-3-1945 dochter Geertruida overlijdt in het Kreiskrankenhaus in Krumbach (D) o.m. aan roodvonk. Ze woont op dat moment in Breslau, tegenwoordig het Poolse Wroclaw.

27-6-1978 Cor overlijdt in Amsterdam

7-8-1986 Jennij verhuist naar Roetersstraat 2, het Dr. Sarphatihuis waar later o.a. Ramses Shaffy verbleef

10-2-1989 Jennij overlijdt in Amsterdam

Het verhaal o.b.v. de tijdlijn

Bij nadere beschouwing van al deze gegevens, is er aantal opvallende zaken die allemaal om één thema draaien: Duitsland.

Voor Duitsland heeft het echtpaar kennelijk een zekere fascinatie. Om (mij) onduidelijke redenen vindt het huwelijk van Cor en Jennij in 1922 plaats in het Duitse Petershagen, iets ten oosten van Berlijn. Dochter Geertruida wordt bijna een jaar later in Eggersdorf geboren. Dat lijken twee verschillende plaatsen maar de volledige naam van Petershagen is Petershagen-Eggersdorf.

In 1933 keert het hele gezin terug uit Eggersdorf. Tot ergens tussen maart 1939 en eind april 1941 blijven ze met z’n drietjes geregistreerd in Amsterdam maar op het adres Nieuwendijk 84 I blijkt dochter Geertruida in april 1941 vertrokken. Waar naartoe is niet helemaal duidelijk. Wanneer zij tegen het eind van de oorlog komt te overlijden, woont ze in het dan Duitse Breslau. Maar omdat zij eind augustus 1941, dat is minimaal 4 maanden nadat zij aantoonbaar het ouderlijk huis had verlaten, nog een persoonsbewijs uitgereikt krijgt, moet zij toen nog in Nederland geweest zijn. Overigens overlijdt Geertruida slechts 21 jaar oud in Krumbach, een plaats in de buurt van München en bijna 800 km van Breslau. Zij staat dan te boek als ‘technisch tekenaar’. En dat is iets heel anders dan lingerienaaister, het beroep dat op haar persoonskaart genoemd staat.

Het Duitse aspect komt ook terug bij het aanvragen van een paspoort door Cor. We schrijven 17 februari 1942. Een dag later is het klaar, kom daar vandaag de dag nog maar eens om. Op het aanvraagformulier staat genoemd dat het paspoort is bedoeld voor reizen naar Duitsland. Een paar dagen later, op 23 februari, wordt duidelijk wat die reis inhoudt. Cor’s naam komt voor op een lijst van het Gewestelijk Arbeidsbureau voor plaatsing van arbeidskrachten in Hamburg.

Transportlijst arbeidskrachten Duitsland 23-2-1942

Het woord Arbeitseinsatz zal sommigen nog bekend in de oren klinken. Voor anderen: dat was de door de Duitsers verplichte tewerkstelling van mannen in Duitsland met als doel om de Duitse productie van wapens tot en met gebruiksartikelen op peil te houden. Immers, Duitse mannen waren nodig aan het front. Toen die Arbeitseinsatz eenmaal verplicht was, doken velen onder. En daar zit nu net het merkwaardige aan het vertrek van Cor naar Duitsland. Toen hij in februari 1942 afreisde (een germanisme is hier wel op z’n plaats) was dat verplichte vertrek nog niet aan de orde. Die dwang begon pas in maart daarna.

Hoewel er ook voor die tijd al geworven werd voor werk in Duitsland, lijkt de conclusie onontkoombaar dat Cor vrijwillig vertrok…

Nu was het niet ongebruikelijk voor steuntrekkers om, al dan niet onder druk van het Arbeidsbureau, ook voor maart ’42 al in Duitsland te gaan werken. Maar dat lijkt hier niet het geval; op de vertreklijst wordt niet aangegeven dat Cor een steunnummer heeft. Bij anderen is dat wel het geval. Zijn vertrek naar Duitsland blijft dus merkwaardig.

Tijdens alle naspeuringen heb ik niet boven water kunnen krijgen wie de Jo en Henk zijn, die op de achterzijde van het bordje genoemd worden. Het is logisch te veronderstellen dat die mensen tot de nabije familie behoren. Daarom heb ik van beiden alle broers en zusters op een rijtje gezet. Maar ook combinatie met aanwezige zwagers en schoonzusters levert geen Jo & Henk-koppeltje op. Dus voorlopig, helaas.

Stamreeks 

Hoewel het echtpaar Molenaar-Zeller een belangrijk deel van hun leven in Amsterdam heeft doorgebracht, zijn beiden geen “echte Amsterdammers” (van geboorte). Jennij komt uit Wageningen en Cor uit Hoorn. Dat laatste verbaast niet zo, Molenaar is een goede Noord-Hollandse naam. Denk maar aan de eigenaren van het ooit befaamde Wastora (wasmachines, stofzuigers, radio’s) in Zaandam en tevens oprichters van de voetbalclub AZ’67 te Alkmaar, Cees en Klaas Molenaar.

Ik ben niet zover gegaan om te zien of er ook een familierelatie tussen Cor, Cees en Klaas bestaat maar onmogelijk is dat zeker niet. Wel heb ik een stamreeks van Cor samengesteld en die is zo Noord-Hollands als het maar zijn kan.

Huwelijk Claas Alberts x Anna Cornelis Boon 

Generatie I

Claas Alberts [Molenaar]

tr. Wervershoof 30-1-1763

Antje Cornelis/Crelis Boon
Uit dit huwelijk:

Generatie II

Bij deze generatie de aantekening dat een “buurman” en een “bekende” van zoon Jacob bij zijn overlijden verklaren a) dat hij geboren is in Andijk en b) dat hij de zoon is van Klaas Alberts Molenaar en Antje Jans Boon. Deze gegevens uit de 2^e hand zijn waarschijnlijk niet geheel juist.

In Andijk is zijn doop niet te vinden maar het ziet er naar uit dat er in Andijk überhaupt geen RK-dopen plaatsvonden maar wel in Wervershoof. Daar is de doop te vinden van Jacob met de aantekening “Bang”. De betekenis daarvan is dat hij afkomstig was uit De Bangerd[2], een buurt onder Andijk. Dus dat hij zelf vond en vertelde, dat hij van Andijk was, is wel te verklaren. De naam ‘Molenaar’ is mogelijk rond 1811 aangenomen. Die was dus bij het overlijden van Jacob volkomen accepté maar bij het huwelijk van zijn ouders nog niet in zwang.

Ook bij het patroniem ‘Jans’ een vraagteken. In de doopinschrijving van Jacob staat ‘Crelis’. En dat komt weer overeen met de ‘Cornelis’ die in de trouwinschrijving van Jacob’s ouders genoemd staat.

Hoewel ik gezocht heb naar andere personen in de doop- en trouwboeken van Andijk en Wervershoof die in aanmerking zouden kunnen komen als ouders van Jacob, heb ik die niet gevonden. Desalniettemin een klein voorbehoud voor generatie I en de doopdatum van Jacob.

Huwelijk Jacob Klaasz Moolenaar x Afje Pieters Ruijter

Jacob Klaasz Moolenaar, geb. Andijk/ws ged. Wervershoof 6-3-1771, RK, overl. Andijk 9-4-1847

tr. Wervershoof 22-1-1797, RK

A(e)(a)fje Pieters Ruijter, ged. Wervershoof 21-4-1777, RK, overl. voor 9-4-1847, dv Pieter Dirksen en Aefje Jacobs

Uit dit huwelijk:

Generatie III

Klaas Molenaar, geb. Wervershoof 2-4-1807, dagloner

tr. Medemblik 4-5-1828

Catharina Kaldenbach (ook: Kaltenbag), geb. Hoorn 24-2-1805, overl. Medemblik 9-1-1849 dv Hermanus Kaltenbag en Maria van Voorst

Uit dit huwelijk:

Generatie IV

Jacobus Molenaar, geb. Medemblik 15-12-1829, overl. Wervershoof 22-12-1878, dienstknecht, arbeider

tr. Wervershoof 28-1-1859

Gepje Gerrits, geb. Westwoud 11-12-1828, overl. Wervershoof 31-12-1874, arbeidster, dv Gerrit en Antje V/Fertelman

Uit dit huwelijk:

Generatie V

Nicolaas Molenaar, geb. Zwaag 10-12-1862, landbouwer, overl. Hoorn 24-5-1924

tr. Hoorn 14-10-1889

Margaretha Geertruida Groot, geb. Hoorn ca 1865, overl. Hoorn 29-3-1901, dv Cornelis en Geertje Schouten

Uit dit huwelijk:

Generatie VI

Cornelis Jacobus Romanus Molenaar, geb. Hoorn 9-8-1894, RK, betonvlechter, overl. Amsterdam 27-6-1978

tr. Petershagen (D) 14-10-1922

Jenneke Geertruida Zeller, geb. Wageningen 17-9-1901, NH, overl. Amsterdam 10-2-1989 dv Willem Philip en Geertrui Sip

Uit dit huwelijk:        

Generatie VII

Geertruida Margaretha Molenaar, geb. Eggersdorf (D) 15-8-1923, RK, lingerie-naaister, technisch tekenaar, overl. Krumbach (D) 28-3-1945 (oorzaak: o.m. roodvonk)

 

Overlijdenscertificaat Geertruida M. Molenaar

Voor zover mij bekend zijn er geen direkte afstammelingen van het echtpaar Molenaar-Zeller meer in leven. Dat lijkt mij een sluitende verklaring voor het feit dat ik, ondanks oproepen hier en daar, nooit enig bericht heb gehad van mensen die in het schaaltje geïnteresseerd zijn.

Voor op- en aanmerkingen kunt u terecht bij patmiebies at gmail dot com of door gebruik te maken van de comment link hieronder.

Update 20 mei 2015:
Iemand suggereerde dat het Duitse element in de familiegeschiedenis van Cor en Jennij veroorzaakt zou kunnen zijn door de mogelijk Duitse achtergrond van de Zellers. Wanneer je een paar generaties teruggaat blijken de Zellers lang in Den Haag gezeten te hebben en daarvoor in Breda. Daar laat ene Andreas Zeller een kind dopen. Andreas is soldaat in het tweede Bataljon Zwitsersche Gardes. Zo hij al van Duitse komaf zou zijn, dan is dat ruim 135 jaar voordat Cor en Jennij in Petershagen trouwden. Het is dus weinig waarschijnlijk dat dit gegeven aanleiding zou zijn om een bijzondere liefde voor Duitsland op te vatten.

17-1-1786: Andreas Zeller, soldaat

Update 17 juli 2015:
Vandaag ontving ik een mailtje van Addy van Dijken. Hij meende wel een suggestie te hebben voor de identiteit van Jo en Henk, de schenkers van het schaaltje. Hij schreef het volgende:

Jenneke (“Jennij”) Molenaar-Zeller werd op 17 september 1901 in Wageningen geboren als dochter van Willem Philip Zeller (1866-1941) en Geertrui Sip (1864-1948). Zij was een jongere zus van Hendrikus (“Henk”) Zeller (1899-1985). Henk Zeller trouwde op 27 maart 1925 in Wageningen met Johanna Wilhelmina (“Jo”) Snoek (1904-1967). Dit zijn volgens mij de “Jo en Henk” die je zoekt. 

Jo Snoek was een tante van mijn oma (oudere zus van mijn oma's moeder Woutertje Snoek). Tante Jo en Ome Henk Zeller zullen net als met Jo’s broers en zussen ook veel zijn omgegaan met Henk’s zus Jennij, en het beschilderde bord ooit eens kado hebben gegeven aan haar en haar man Cor.

Er is een treffende gelijkenis met de
tekst op het Molenaar-Zeller-bordje

Dergelijke beschilderde borden heb ik in mijn eigen familie ook wel eens gezien, zie hiernaast. Zo hebben in 1949 mijn opa en oma een dergelijk bord gekregen ter gelegenheid van de geboorte van mijn moeder, en de ouders van mijn oma kregen er dat jaar eentje voor hun 25-jarig huwelijk. Deze borden zijn nu allebei in bezit van mijn moeder, en op basis van de tekst op de achterkant kan worden vastgesteld dat de maker van deze borden dezelfde persoon is als de maker van "jouw" bord.

Pieter Dirk Broer

De borden zijn beschilderd door Pieter Dirk Broer, een goede kennis van mijn opa en oma en daarmee waarschijnlijk ook van de families Zeller en Snoek. "Ome Piet" Broer was plateelschilder van beroep en kwam uit Gouda. In 2008 verscheen een artikel over hem onder de noemer "Gouwe Verhalen" in het tijdschrift Tidinge, uitgegeven door de Historische Vereniging "Die Goude". Overigens vierde "Ome Piet" vorig jaar zijn honderdste verjaardag in verzorgingstehuis Irishof in Gouda.

Het lijkt mij dat Addy van Dijken op een meer dan adequate wijze in de ontbrekende puzzelstukjes heeft voorzien. Mijn dank daarvoor! Hoe Addy op mijn blog terecht kwam? Hij was, als genealoog, op zoek naar gegevens over de familie Zeller. Zijn website vindt u hier. 

---

[1] Hoewel velen bij dit bedrijf zijn te werk gesteld, heb ik de aard van dit bedrijf niet kunnen vaststellen. Ook op een kaart van Hamburg, met daarop alle (?) bedrijven die in de oorlog gebruik hebben gemaakt van dwangarbeiders, komt de Mij Noorderveld niet voor. Zie http://www.zwangsarbeit-in-hamburg.de/

[2] Bangerd betekent boomgaard