Tuesday 11 March 2014

Inktvraat/Ink corrosion

Voor de Nederlandse tekst, zie onder de Engelse tekst.


In case you believe that ink corrosion only happens in archives, you are wrong. Any document written prior to the early twenties of the previous century qualifies. That is if it is written using  iron gall ink. The problem with this type of ink is that it consists of a liquid (wine or water), gum arabic, vitriol and tannin (mostly from nutgalls). It is not very useful to explain the whole process here but the older a documents gets, the more ink components are being absorbed by the paper surrounding the letters. Ultimately, the result is that there are literally holes in the text, and later also around the text. Goodbye document!
Now let's consider the genealogist who is trying to handle the precious letters of his grandfather as cautious as he can. In this (<) illustration I have used a letter written on 4-20-1900. You may think that some of these letters have been affected by spilled water or something. Unfortunately that is not the case, it is ink corrosion. Eventually it will destroy this letter. The question is what ‘eventually’ means in this context. Do you have to start worrying now or do you have some time left to take measures.
Obviously archives have similar problems and worse! A number of Dutch government institutions concerned with paper preservation, developed a method to give you an idea how a certain document will look like 100 years from now. It is possible to work with two variables. The first is humidity and the second the way the document is handled (bending, folding). The latter will hardly be applicable to documents in private archives.
The attractive element of this method is that you can apply these variables to your own documents and subsequently see what the result is on your own computer.
When applying this forecast to the part letter shown above the following results emerge.
·        A. the condition in 100 years time stored under good humidity conditions (<70% RH)
·        B. in 100 years time with frequent handling, folding and bending
·        C. in 100 years time stored under poor humidity conditions (>70% RH)
·        D. B. and C. combined
B: frequent handling
A: humidity <70%









D: frequent handling, >70%
C: humidity >70%











As I said, these situations are a projection of how my letter will look like in 100 years. The difference between the original and situation A is not too significant but the influence of a relatively high humidity (A vs C) is clear. Situation B already shows the first tiny white spots (holes). D is really serious.
Is restauration possible? The answer is yes but it is a costly affair. You can always ask a local archive.
In case your documents are in the danger zone, make a high resolution scan! And see to it that humidity in your storage is below 60% RH.

You can test scans of your own documents here. The site is in English except for a few words. Bestand kiezen’ means ‘Select file’. If you go for option D the other options will be shown as well.
More info about this subject on The Iron Gall Ink Website.




NoteRH means relative humidity



Voor degenen die denken dat het verschijnsel inktvraat iets is dat alleen bij archieven voorkomt, en dan nog alleen bij documenten van honderden jaren oud, is er slecht nieuws. Tot nog niet zo vreselijk lang geleden, het begin van de 20e eeuw, werd zogenoemde ijzer/gallus-inkt nog volop gebruikt. Die inkten kenmerken zich doordat zij vier grondstoffen bevatten t.w. een vloeistof (wijn of water), arabische gom, vitriool en tannine (meestal uit galnoten). Het voert hier wat ver om het hele proces gedetailleerd uit te leggen maar het komt er op neer dat naarmate het geschrevene ouder wordt, bepaalde inktcomponenten meer door het papier worden opgenomen. Sommige delen blijven vlak bij de inkt c.q. de letters, andere zaken kennen weer een wat grotere verspreiding (elders op het papier). Uiteindelijk is het resultaat dat er letterlijk gaten vallen in de tekst en later ook om de tekst heen. Dag document!
Nu even terug naar de genealoog die zuinig is op brieven van bv. zijn grootouders of van een dierbaar familielid. Hierboven een voorbeeld (uit eigen verzameling) uit 1900 dat er naar mijn mening al wat verdacht uitziet. U zou kunnen denken dat sommige letters door het morsen van wat water enigszins uitgevloeid zin. Helaas, dat is niet de oorzaak.
Hoewel inktvraat niet besmettelijk is, is het voor aangetaste documenten op den duur wel fataal. De vraag is dan wat ‘op den duur’ in dit verband betekent. Moet u zich daar nu al zorgen om maken of is uitstel van maatregelen mogelijk?
Archieven stellen zich die vraag ook, al was het alleen maar omdat fondsen ontbreken om alles nu al te laten behandelen. Daarom is over die tijdsvraag ook nagedacht door instanties als de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, het Nationaal Archief en de Koninklijke Bibliotheek. Het resultaat is dat men een methode heeft ontwikkeld die, letterlijk, inzichtelijk maakt wat de effecten van inktvraat voor een bepaald document over 100 jaar zullen zijn, gegeven bepaalde omstandigheden. U kunt bij die methode twee variabelen aangeven n.l. een hoge luchtvochtigheid van de opslagomgeving (>70%) en de mate waarin een document al dan niet veelvuldig wordt gevouwen of gebogen. (In een privé-omgeving zal van dit laatste nauwelijks sprake zijn.) Het effect van beide variablen kan ook gecombineerd worden weergegeven. Het leuke van de methode is dat u die effecten op uw eigen documenten kunt projecteren en vervolgens van achter uw pc kunt aanschouwen.
Om u een indruk te geven van wat u dan te zien krijgt, hierna afbeeldingen van bovenstaand briefdeel waarbij A. de situatie over 100 jaar met een acceptabele luchtvochtigheid (<70%), B. over 100 jaar met veel vouwen en buigen, C. over 100 jaar met een te hoge luchtvochtigheid (>70%) en D. een combinatie van B. en C.

Situatie A: luchtvochtigheid <70%
Situatie B: vouwen en buigen


Situatie D: vouwen, buigen, >70%
Situatie C: luchtvochtigheid >70%

















Zoals gezegd, alle situaties zijn die over 100 jaar van nu. Het verschil tussen het origineel op de vorige bladzijde en situatie A is nog niet zeer opvallend, maar de invloed van een te hoge luchtvochtigheid (A vs C) is duidelijk. Bij situatie B geven de al zichtbare witte vlekjes de eerste gaten in het papier weer. Bij situatie D heeft het verval eerst goed ingezet.
Tot slot, zijn er maatregelen tegen inkvraat denkbaar? Jawel, maar die zijn erg kostbaar en dus niet de meest aangewezen methoden voor particulieren. Indien uw documenten zich in de gevarenzone bevinden, maak er in ieder geval een goede scan van! De meeste printers geven tegenwoordig goede scanresultaten. Zorg daarnaast voor een luchtvochtigheid in uw opslag die onder de 60% ligt. Voor advies wende men zich tot een archief.
Uw eigen documenten kunt u als volgt hier testen.
Maak daarvoor een scan van beide zijden van het document en voer die in via ‘Bestand kiezen’. Geef het jaar aan waarin het document tot stand gekomen is bij ‘Object year’.  Kies uit scenario A, B, C of D; keuze voor D geeft ook voorbeelden van de drie andere situaties. Meer informatie (in het Engels) over dit onderwerp vindt u op de Iron Gall Ink Website. 

Deze blogpost is geschreven n.a.v. een artikel in het tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, jg 2014, nr. 1, pag. 22. Het wordt ook gepubliceerd in Amstelland, het periodiek van de Nederlandse Genealogische Vereniging, afd. Amsterdam e.o., nr. 94, maart/mei 2014, pag. 33.

Friday 7 March 2014

Een cadeautje voor de baas

Mijn moeder heeft nog zo'n vitrine-achtige kast waarin ze haar memorabilia tentoonstelt. Het is niet zo dat de visite daar nou elke keer in be- of verwondering naar staat te kijken want het zijn meer haar herinneringen. Aan reizen die ze gemaakt heeft, kleine sieraadjes (vergeef me het pleonasme) en ook dingetjes uit de familie. Zo had ik daar al eens een soort beugel zien liggen maar er verder weinig aandacht aan geschonken. Recent had ik 'm weer in handen omdat ik er een inscriptie op ontwaarde. En die was nog goed leesbaar ook, er kwamen zelfs twee familienamen op voor en dan is mijn interesse gewekt.

Dooremans Hoebee

Eerst maar even over de beugel zelf. Het totale gewicht is exact 70 gram; aan de uiteinden zitten twee koppelstukjes, de afstand daartussen is ong. 250 mm. Het zou kunnen zijn dat die koppelingen hebben gediend als bevestiging aan een (glazen/kristallen) schaal. De inscriptie luidt:
6 Aug. 1856 Aan onzen geachten Patroon den Heer L.T. Dooremans en zijne Echtgenoote Mevrouw E.M. Dooremans-Hoebee 25 Jarig Huwelijksfeest De gezamenlijke werklieden 6 Aug. 1881

Getuige de aangebrachte merken aan de binnenkant, is de beugel van zilver gemaakt.

zilvermerken

V.l.n.r. hebben deze merken de volgende betekenis:
  • een lopende leeuw met daaronder een 2 aanduidende dat dit z.g. tweede gehalte zilver is d.i. een zuiverheid van 835/1000;
  • het merk van de maker t.w. Fa J.M.van Kempen en Zonen, Voorschoten, tonende de letters VK met daarboven een halve maan en twee punten;
  • het Minervakopje. Daarop zou een letter zichtbaar moeten zijn om aan te geven welk waarborgkantoor de keur heeft gedaan. In dit geval waarschijnlijk kantoor Den Haag (C).
  • de jaarletter van het jaar waarin het stuk is gemaakt. Hoewel niet helemaal duidelijk houd ik het op een omgekeerde V van het jaar 1880.

De eerste vraag die opkomt is natuurlijk, wie zijn/waren die mensen? Eerlijk gezegd, geen idee, het is in ieder geval geen familie. Dus wie zijn het dan wel en hoe komt die beugel bij mijn moeder terecht? Ik zal proberen daar een antwoord op te geven.

Het echtpaar Dooremans is gauw gevonden via WieWasWie, zo ook hun ouders.

Dooremans Hoebee
Het echtpaar Dooremans-Hoebée en hun ouders
Leonard François Dooremans
Leonard François
Dooremans

Wat opvalt is dat op de beugel de naam L.T. Dooremans staat terwijl zijn "echte" voorletters L.F. zijn. Een foutje van de graveur zullen we maar denken. Voor de zekerheid maar even in de huwelijksakte gekeken. De huwelijksdatum stemt wel overeen met de datum op de beugel en de bruidegom heet inderdaad Leonard François.
Niet alle huwelijksaktes zijn zo uitgebreid als deze uit Dordrecht. Hieronder het begin en het einde van de akte met de handtekeningen van Leonard en Elizabeth. Originele handtekeningen vind ik toch altijd weer bijzonder omdat ze je gevoelsmatig in contact brengen met mensen die allang niet meer onder ons zijn.
Marriage registration Doormans x Hoebee

Hieronder de transcriptie van de hele akte. Dan kunt u eens lezen wat er in de voorloper van de gemeentelijke basisadministratie (GBA) allemaal handgeschreven genoteerd werd. Ook een stukje werkgelegenheid dat allang verdwenen is.
Acte 99.
In het Jaar Achttien Honderd Zes en vijftig, den zesden
Augustus is voor ons Bartholomeus van den Eest
van Bleskensgraaf, wethouder Ambtenaar van den Burgerlijken
Stand van Dordrecht, Provincie Zuid Holland, verschenen
Leonard François Dooremans, oud vijf en dertig Jaren, blijkens
geboorte Extract geboren te Rotterdam, wonende alhier,
van beroep Fabrikant, meerderjarige zoon van Leonard Dooremans,
van beroep Fabrikant, en van Diena Corri, zonder beroep,
beiden wonende alhier, en heeft derzelve voldaan aan
de wet op de Nationale Militie, blijkens certificaat, en
Elizabeth Maria Hoebee, oud zeventien jaren blijkens geboorte Extract, geboren
en wonende alhier, zonder beroep, minderjarige dochter
van Pieter Hoebee, en Elizabeth Zock, beiden alhier 
overleden, eerstgemelde den eersten Augustus Achttien Honderd
Zes en veertig en laatstgemelde den vijftienden January achttien
Honderd drie en veertig, zijnde hare grootouders all???
alhier overleden, en genaamd geweest hare vaderlijke grootouders
Hendrik Hoebee en Maria Roeland, eerstgemelden den
twee en twintigsten September Achttien Honderd Zesen veertig
en laatstgenoemde den een en dertigsten Maart
Achttien Honderd Een en veertig, en hare moederlijken
grootouders Diderik Fitela (?) Sok of Zock, en Albertje 
Koele, eerstgemelden begraven acht December Achttien Honderd
en Zeven, en laatstgemelde den negenden April, achttien
Honderd vijftien, alles blijkens overlijdens en Begraaf Extracten
bijgestaan met haren voogd Hendrik Hoebee, oud
veertig Jaren, van beroep Scheepmaker, en haren
toezienden voogd Cornelis Papenhuijzen, oud veertig
jaren, van beroep kapper, beiden wonende alhier,
en tot hare voormelde betrekking benoemd (?) bij eenen
gehouden fa?????? den zeventienden Augustus Achttien
Honderd zes en veertig, voor den Kantonregter van het
eerste kanton, vierden Arrondissement, Provincie Zuid Holland,
zitting houdende alhier, blijkens aan ons vertoonde Extract
Expeditie en welke beiden verklaarden in het Huwelijk
van hunne Pupille te bewilligen, welken ons onder overlegging
der gemelde stukken, verzocht hebben het door hun voorgenomen
Huwelijk te voltrekken, waar van de Afkondigingen
alhier, op den Zeven en twintigsten der vorige en
derden dezer Maand geschied en zonder Stuiting zijn
afgelopen en hebben de aanstaande Echtgenooten aan ons
in tegenwoordigheid van natemelden getuigen verklaard,
dat Zij elkander aannemen tot echtgenooten, en dat Zij
getrouwelijk elkander pligten zullen vervullen, welken
door de wet aan den Huwelijken Staat verbonden zijn,
zoo verklaren wij in naam der wet, dat
Leonard Francois Dooremans en Elizabeth 
Maria Hoebee, door het Huwelijk zijn verbonden,
en hebben wij hier van Acte opgemaakt in
tegenwoordigheid van Willem Hendrik Bosch, oud
drie en zeventig jaren, Antony van Maarseveen, oud
negen en veertig jaren, beiden van beroep geemploiende (?),
Jacobus Nicolaas Moree, oud twee en zestig jaren,
van beroep Concierge en Arie van Heck, oud negen en
vijftig jaren, van beroep Stadsbode, allen niet verwant en
wonende alhier, welke deze actenadat hen (?) dezelve ???
voorgelezen ???, ??? ons en de Echtgenooten ondertekend hebben.
Extract doorgehaald blijkens geboorte Extract goedgekeurd
w.g.
L.F. Dooremans
                           E.M. Hoebee van den Eest van Bleskensgraaf
W.H. Bosch
A. van Maarseveen
J.N. Morée
A. v. Heck

Copy birth registration Leonard Francois Dooremans
Uittreksel geboorteregister R'dam
Leonard Francois Dooremans
De 'Extracten' waar in deze akte sprake van is, behoren tot de zogenoemde Huwelijkse Bijlagen. Soms zit daar waardevolle informatie tussen. Bovendien, in de 19e eeuw schreef men nog heel fraai, zie het bijgaande uittreksel uit het geboorteregister van Leonard Francois, deze keer zonder cedille (ç).
Wat verder opvalt is het leeftijdverschil tussen de echtelieden: zo'n 18 jaar. François was 35 en Elizabeth 17 jaar. De minderjarige bruid heeft dan ook twee voogden, die eveneens toestemming voor het huwelijk moeten geven. De eerste is Hendrik Hoebee, haar 23 jaar oudere broer en scheepmaker van beroep. Cornelis Papenhuijzen, een kapper, is toeziend voogd. Beiden zijn door de kantonrechter aangesteld.

Wanneer we teruggaan naar de tekst op de zilveren beugel, dan zien we dat Leonard François daarop betiteld wordt als Patroon, als baas dus of directeur. Het kost niet al te veel moeite om uit te vinden dat hij vanaf 1 juli 1860 de zakelijke belangen van zijn vader L. Dooremans heeft overgenomen.
Die belangen bestaan uit de vennootschap onder firma (v.o.f.) L. Dooremans & Zoon Lakmoes- en Blaauwsel-Fabrikanten en Kooplieden. De producten die daar gemaakt werden, worden omschreven als verfstoffen.
Ze zijn mogelijk ook bekend bij de huisvrouw uit vervlogen tijden die een zakje blauw in de was deed om een "góór" eindresultaat te voorkomen. Hoe dan ook, het bedrijf had kennelijk een goede naam met dien verstande dat het tijdens de Wereldtentoonstelling in Antwerpen in 1885 een eervolle vermelding verdient. Aldus "de officieele lijst der bekroningen van de Ned. Afdeeling". Directeur Dooremans heeft dat niet meer mee mogen maken want hij overleed eerder dat jaar op 12 januari. Omdat de gezamenlijke werknemers in een krant hebben laten weten dat zijn nagedachtenis bij hen in blijvende herinnering zal blijven, kennen we ook de namen van die werknemers. En dat zijn misschien wel de zelfde mensen die op de zilveren beugel staan vermeld als "de gezamenlijke werklieden". Het zijn de heren De Leeuw, Kool of Kooi, Meeldijk, Verloop, Tilgenkamp en Van Dijl.
Dooremans Dordrecht
Aan dat rijtje namen kan mogelijk nog ene Jan Tarmond toegevoegd worden die, volgens de Dordrechtse Courant van 3 juni 1883, 46 jaar bij het bedrijf in dienst was. Een dag eerder staat in diezelfde krant dat een 68-jarige werkman vanaf een ladder in een tonnetje blauwsel is gevallen. Helaas wordt zijn naam niet vermeld. Uitgaande van de veronderstelling dat er in die dagen nog nauwelijks mobiliteit bestond en alle werknemers in Dordrecht geboren zijn, lijkt alleen Jan Tarmond in aanmerking te komen voor het bedrijfsongeval; een Johannes Tarmond is geboren op 11-6-1815.

Het bedrijf was destijds (1860-1865) gevestigd in Wijk C, in de Voorstraat 528-531. Dat is helemaal aan het eind, daar waar men aan de achterzijde uitkijkt op de Groote Kerk. Ook aan de achterzijde een water waarvan ik de naam niet weet. Het is het verlengde van de (huidige) Leuvehaven. Er is vast wel een Dordtenaar die mij de exacte naam kan vertellen. In ieder geval was zo'n water erg handig voor de aan- en afvoer van grondstoffen en producten.
Dooremans Dordrecht
En dan is er nog iets dat ik niet weet. Er is ooit een zegel door de fabriek uitgegeven waarop zelfs het "zakjeblauw" voorkomt. Het heeft wel wat van een postzegel maar wat het precies is en waarom die zegel is uitgegeven...
________________
Update: 2 juli 2016
Het "raadsel" van bovengetoond zegel vormde voor Nynke van den Hooven kennelijk een uitdaging. Zij mailde mij: "Je geeft aan niet te weten waar het zegel van L. Dooreman’s & Zn. voor uitgegeven is. Ik vermoed dat het een sluitzegel is geweest, waarmee een productverpakking gesloten werd. Een reclame-uiting dus eigenlijk. Ik ken ze ook wel van zakjes cacao.
Die producten van Dooreman waren (aldus sluitzegel):

  •           lakmoes (een in water oplosbaar blauw-violet poeder),
  •           blauwsel (wat aan de particulier verkocht werd als zakje blauw, maar misschien dat het ook in grotere hoeveelheden aan wasserijen werd geleverd),
  •           ultramarijn (grondstof voor blauwsel) en
  •           kogelblauw (mogelijk een andere blauwsel-variant).
  •           Kobus (azure) blauw en Kroon zakjeblauw; dat waren vermoedelijk blauwsel-producten die aan particulieren werden geleverd. Zie bijgaande advertentie uit het Utrechts Nieuwsblad           van 24-01-1898, waarin in ieder geval kogelblauw en Kroon zakjeblauw worden genoemd."

Utrechts Nieuwsblad 24-1-1898
______________________
Niet alleen de familie Dooremans bestond uit ondernemers, ook de familie van echtgenote Elizabeth Maria Hoebée was van het ondernemende type. Uit de huwelijksakte werd al duidelijk dat de broer van de bruid van beroep scheepmaker was. Het is meer dan waarschijnlijk dat hij werkte bij de al in 1815 opgerichte Hoebée Scheepswerf in Dordrecht, een bedrijf dat heden nog steeds bestaat.
Hoebee Dordrecht
Scheepswerf Hoebée, 1e Merwedehaven, Dordrecht
Blijft de vraag hoe de zilveren beugel in onze familie terecht is gekomen. Daar kan ik kort over zijn, wéten doe ik dat niet maar er is wel een vermoeden. De naam Dooremans had altijd wel een bekende klank maar mijn broer herinnerde zich dat er vroeger bij onze grootouders regelmatig een oudere, wat deftige dame op bezoek kwam genaamd 'tante Jo Dooremans'. Dus daarom op zoek naar deze dame en ook zij is te vinden, althans ik denk dat zij het is.
Omdat zij met enige regelmaat bij onze grootouders langs kwam, concludeer ik dat ze in of bij Den Haag heeft gewoond. Bovendien, ze was op leeftijd en in leven in het begin van de vijftiger jaren. Al zoekend kom ik dan bij een in Wassenaar gewoond hebbende dame. Haar naam is Maria Johanna Dooremans. Zij bewoonde, samen met haar zuster een statig huis op de Prinsenweg. De reis naar de Mispelstraat in de Haagse vruchtenbuurt moet niet zo lastig zijn geweest omdat HTM-lijnen (de Gele Tram, I/2, I/4 en I/5) over de Prinsenweg naar Den Haag reden. B.v. bij het Hollands Spoor kon je dan overstappen op buslijn D die bij de Appelstraat stopte.
Maria Johanna Dooremans
Hoewel het aannemelijk is dat "tante Jo" familie is van Leonard François Dooremans, heb ik een directe relatie niet kunnen aantonen. Het heeft er alle schijn van dat er twee takken Dooremans zijn. Eentje is rond 1850 vanuit Rotterdam in Dordrecht terecht gekomen, de andere is in Rotterdam gebleven. In beide takken komen ondernemers voor. Ook de gelijkenis tussen de namen Leendert (3x in de Roterdamse tak) en Leonard (4x in de Dordtse tak) duidt in de richting van een familieband. Maar die heb ik in de 19e eeuw niet kunnen vinden.
Hieronder enige gegevens van beide takken.
Genealogy Dooremans
Stamreeks Dordtse tak
Genealogy Dooremans
Fragmentgenealogie Rotterdamse tak
Als er mensen zijn die nog iets kunnen vertellen over een relatie tussen beide takken, graag! Ook voor andere opmerkingen over dit verhaal houd ik mij aanbevolen. De weg die de zilveren beugel naar mijn grootouders De Langen-Doelman heeft afgelegd, zal wel altijd duister blijven. Niettemin zal ik 'm goed bewaren!
___________________
Update: 2 juli 2016
De al eerder genoemde Nynke van den Hooven liet mij ook weten een plausibeler kandidate voor de rol van Tante Jo gevonden te hebben.
Het echtpaar Dooremans-Hoebee, dat op de zilveren beugel vermeld staat, had 11 kinderen, 5 dochters en (dus) 6 zonen. De jongste dochter is Johanna Dooremans. Zij blijkt (BR Den Haag) vanaf 5 augustus 1937 in Den Haag gewoond te hebben (Valkenboskade 123) en van daar is er een goede tramverbinding richting de Mispelstraat 18 waar mijn grootouders woonden en waar een Tante Jo regelmatig op visite kwam. Maar heeft deze dame iets met een Hoebee te maken?
Getuige een rouwadvertentie is Tante Jo in 1965 in Voorburg overleden.


De mevrouw B. Dooremans, die Tante Jo inderdaad 'tante' noemt, is, getuige een Rotterdamse gezinskaart, geboren in Dordt en gehuwd geweest met (en gescheiden van) Antonie Mak van Waay.


Daardoor kan de familierelatie tussen de twee dames worden vastgesteld en eveneens de directe relatie van Tante Jo met een Hoebee.
Ter verduidelijking het volgende geneagram.


Elisabeth Maria (Bep) Dooremans was een lokaal bekende operazangeres en gehuwd met de Antonie Mak van Waay van het bekende veilinghuis van die naam.

Nynke kwam op het idee dit uit te zoeken omdat ze het weinig plausibel vond dat een vrouw die Maria Johanna heet, in de omgang Tante Jo genoemd zou worden. Good thinking! Daarom Nynke, dank voor je kritische blik en je mailtje!
________________
Noot: de foto van L.F. Dooremans is afkomstig van ancestry.co.uk.

LinkWithin

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...